http://www.forum.com.mk/Arhiva/Forum128/feljton/feljton.htm


АПОСТОЛИТЕ НА ВМОРО

Во текот на 1893 г. Даме Груев ги сретнува во Солун другарите од Вишото училиште. Со нив тој ја оживува старата идеја (за оформување на Организацијата), го придобива д-р Хр. Татарчев и други видни Бугари и на 23 ноември организира една средба на која шестмина го формираат првиот Револуционерен комитет. Тие шестмина се: Даме Груев, д-р Христо Татарчев од Ресен, книжарот Ив. х. Николов од Кукуш, учителот Петар поп Арсов од село Богомила, Велешко, д-р Антон Димитров од село Ајватово, Солунско (учител и турски судија) и Хр. Батанџиев од Гуменџе, учител. Шестемина се обврзуваат заедно да ја пропагираат идејата и да врбуваат нови членови. Тие повторно се собират во почетокот на 1894 пред Божик, да ги дефинираат целите, името, статусот на Организацијата.
"Имавме в раце еден том од Записите на Захарие Стојанов и од нив како пример го зедовме уставот на Бугарскиот револуционерен комитет" - пишува во своите спомени д-р Христо Татарчев. - Го задолживме Поп Арсов врз основа на тој устав да изработи проект на нашиот устав. Организацијата беше наречена Македонска револуционерна организација, а Солунскиот комитет - Централен македонски револуционерен комитет (ЦМРК). Централниот комитет беше конструиран по прифаќањето на уставот, претседател станува д-р Хр. Татарчев, а секретар-благајник Д. Груев. Основачите на Солунскиот комитет водат најголеми дискусии околу целта на Организацијата. Како што сведочи Груев, во основата на уставот беше барањето "да се примени Берлинскиот договор" (чл. 23). Подоцна, во првите месеци на 1894, беше апострофирана автономијата. По тој повод Татарчев вели: "Многу се дискутираше за целта на Организацијата и најпосле застанавме на автономијата на Македонија со предност на бугарскиот елемент. Не можевме да го прифатиме гледиштето 'директно присоединување на Македонија со Бугарија', зашто гледавме дека тука ќе има многу проблеми поради противењето на големите сили, на аспирациите на соседните мали држави и на Турција. Ни врвеше низ умот дека една автономна Македонија подоцна полесно ќе се соедини со Бугарија, а во краен случај, ако тоа не се постигне, ќе може да се искористи како обединувачка алка во федерација на балкански народи."
Во претставите на иницијаторите идната организација се оцртува како бугарска според составот: нејзин член, според првиот член, може да биде "секој Бугарин". Поинаку не можеше да биде: воодушевувани од мислата за богатството на народот од кого произлегуваат, тие сметаат пред сe на него, дотолку повеќе што се работи за едно тајно и опасно дело. Во почетокот надежен им се гледа само бугарскиот елемент. Подоцна тие им овозможија пристап на сите македонски христијани кои сочувствуваа и можеа да бидат полезни за ослободителното дело воопшто.
...Првите примени во Солун ги крштава Д. Груев. Според Хр. Татарчев тие се: Славејко Стрезов од Ресенско и Ал. х. Панов од Прилеп, ученици; Алексо Тончев од Велес и Алексо Часовникаров, работници; Васил Мончев, гостилничар; Стефан Матлиев од Охрид (имаше работа со граничарите и се вовлекуваше меѓу Турците") и свештеникот поп Стамат од с. Бугариево, Солунско. Во текот на распустот истата година, инспираторот на првиот "централен" комитет и неговиот фактички раководител - Д. Груев ги повлече првите нишки на конспирацијата и во провинција. Тој го посети Штип и - според сведочењето на Минчев, примен уште во Солун - ги прими заклетвите од трговецот Иванче Велков, главниот учител Пане Иванов, кожарот Јанаки Илиев и др. и формира организација. Оттаму преку Кавадарци стигна во Прилеп. Прилеп е истиот конзервативен град, но веќе има почва за револуционерно дело. Со Алексо Панов, примен од него во Солун, со учителот Јордан поп Костадинов, Јордан Гавазов и др., таму основа револуционерен комитет. Во Битола Груев најде нешто како револуционерна организација. Таму беше неговиот стар другар од Солун и Бугарија, прилепчанецот Пере Тошев - "единствениот со кого бев поинтимен и со кого се разбирав". Тошев е идеалист-мечтател, малку затворен во себеси, но со бисерна словенска душа. Тој веќе го фрлил во Битола првото семе. Во Битола работи и Ѓорче Петров од Прилеп. Иако малку постар, Ѓорче во почетокот почнува борба против српската пропаганда и ревносно собира материјал за географијата на Македонија. Ѓорче е многу покомуникативен од Тошев и необично вешт агитатор, посебно меѓу еснафот. Со својот силен и оригинален ум, тој подоцна игра улога на духовен водач и теоретичар на револуцијата. Благодарение на Тошев и на Ѓ. Петров, организацијата во Битола се поставува на здрави основи и се развива брзо, во соработка со цела плејада новопримени како: Георги Пешков, прилепчанец од херојското семејство Пешковци; Глигор Попев, исто прилепчанец трговец, Атанас Лозанчев, фотограф; А. Кецкаров од Охрид, учител; ѓаконот Тома Николов од с. Вранештица, Кичевско; Хр. Чемков учител и др.
...Револуционерен комитет е формиран и во Скопје. Раководител е учителот Кандиларов. Во текот на есента 1894, во револуционерната организација влезе Хр. Матов од Струга, кој веќе има завршено филологија во Софија и работи како учител во Сер. На одење за Скопје, каде што е назначен за директор, тој застана во Солун. Таму Даме Груев го запознава со делото. Во лицето на новиот приврзаник, Организацијата добива образован иден водач со значајна литературна култура, со љубов кон народната поезија и со оригинално писателско перо. Со спартански навики во приватниот живот, строг спрема себеси и другите, необично упорен во своето мислење, Матов се издигнува бргу и го зазема, заедно со Ѓорче, местото на прв теоретичар на македонската револуција. Од неколкутемина великани, тој најдолго работи, ја доживеа и општоевропската војна и остави светол спомен, незатемнет со никаква сенка.
...Штипјани веќе го знаат Груев и го канат за учител во учебната 1894/95. По една среќна случајност, во Штип од Егзархијата е назначен и Гоце Делчев. Тешко би можел човек да си го претстави среќното совпаѓање на двете души, толку сродни по благородството на своите пориви и концепции и толку различни по индивидуалните квалитети и темперамент. Едниот и најтешките проблеми ги разрешува по интуиција и рефлекс, другиот со силно расудување и секогаш со практичните околности во вид. Едниот ризикува да изгори во бујните пламени на својата љубов, другиот целосно ги контролира чувствата и себеси се открива толку колку што налагаат околностите. Едниот луѓето ги доживува како извајани по неговиот личен духовен лик и бесконечно верува во нивната добра природа, другиот во сите луѓе гледа објект за набљудување и за свесно дејствување. Едниот ги олицетворува вербата и восхитот кои му помагаат да се соземе брзо, дури и по најжестоките предизвици, другиот однапред е подготвен за секакви удари, благодарение на своето ненарушено рамновесие и на својот воздржан, но постојан оптимизам. Едниот завладува со човечките души со чистотата на својата отвореност, напишана во светлиот поглед, другиот - низ железната логика и низ неповторливата вештина да навлегува во душата на собеседникот.



ХРИСТО СИЉАНОВ - ПОЕТ СО МАЛИХЕРКА

Делото на Христо Сиљанов "Ослободителните борби на Македонија" се однесува на периодот меѓу 1890 и 1910 година и може да се земе како своевидна историја на илинденскиот период. Оваа обемна книга има два дела од по 500 страници, а неодамна издавачката куќа Култура го објави првиот том - "Илинденско востание". За разлика од сеќавањата на бројни ветерани-илинденци, трудот на Сиљанов е резултат на проучување на релевантна документација. Тој имал среќа да ја ужива довербата на Никола Мушанов, бугарски премиер меѓу двете светски војни, што му овозможило увид во доверливата Државна архива и запознавање на бугарската политика пред, за време и по Илинден/Преображение, 1903.
Инаку, како што пишува д-р Иван Катарџиев во предговорот на оваа книга (чии извадоци Форум ги пренесува во три продолженија), Христо Сиљанов е македонски интелектуалец со бугарско сознание. Тој имал касмет и лично да го запознае апостолот Гоце Делчев, кому му ја посветил стихотворбата "Брзај млад војводо". По татко е охриѓанец, мајка му била Гркинка, а самиот тој се родил во Цариград, каде што бил активист на бугарската колонија. Со пушка в рака ја крстосувал Македонија, но и Одринско (Тракија), каде што на Преображение '903-та, 15 дена по Илинден, исто така избувнало востание. "Писмата и исповедите на еден четник" го чинат славен од Солунско до Добруџа. Германија ја напаѓа Полска 1939, кога овој голем поет, револуционер, новинар и публицист умира. Тукушто ги напишал последните страници од вториот том на својот Реквием - "Ослободителните борби на Македонија - период до Уриетот".