БРИТАНСКИ ДОКУМЕНТИ: ПИСМО ОД ЏЕЈМС МАК ГРЕГОР, ВИЦЕКОНЗУЛ ВО БИТОЛА






Битола, 10 мај 1903 година

Писмо од Џејмс Мак Грегор, вицеконзул во Битола, до сер Алфред Билиоти, генерален конзул во Солун


Во продолжение на моето итно писмо од 7 мај, имам чест да известам дека ситуацијата во Битола е непроменета, по улиците патролираат силни патроли, а муслиманските и бугарските кватрови се опколени со воени кордони (станува збор за немирите по солунските атентати предизвикани од страна на муслиманското население во Битола, Солун и во други места, при што во нивното беснеење биле убиени околу 300 невини луѓе, а околу 350 се нашле во затвор).

Не е известено за нови жртви, но бројот на повредените од 5-ти овој месец, како што е сега соопштено, е најмалку 30, бројка која мислам дека не може да се смета за претерана. Австрискиот конзул изјавува дека, според неговите информации, исто толкав број лица биле убиени. Меѓутоа, јас немав прилика да добијам каква било потврда на изјавата на г-от Крал, но не мислам дека вкупниот број може да биде поголем од 22 лица.

Во последните два дена беа уапсени значителен број Турци, вклучувајќи го и Коџа, кој беше обвинет за подбуцнување, а валијата ме уверува дека самиот тој придонел повеќе непокорни муслимани да бидат разоружени. Факт е дека беше направен обид за разоружување, но јас на улица сретнав неколку вооружени Турци.

Градот се уште го има истиот пустински изглед, сите дуќани се затворени, а мене ми беше кажано дека Бугарите, како и многу Грци и Турци, биле известени од страна на бугарскиот агент, дека ако тие ги послушаат наредбите на валијата за повторно започнување со работа, тоа ќе го сторат на сопствен ризик. Бугарските училишта се исто така затворени и повеќето од селските ученици останаа во своите домови. Од различни извори дознав дека на денот на немирите, голема возбуда преовладала кај албанските резервисти сместени овде, кои биле многу иритирани затоа што не биле повикани да помогнат во акцијата на смирување. Во еден момент тие се заканиле да провалат надвор од касарните и само личната интервенција на валијата ја спасило ситуацијата.

Денес, во придружба на вилаетскиот драгоман, направив посета на болницата, испитувајќи ги лицата повредени во неодамнешните немири. Најдов 11 пациенти кои се наоѓаат под лекарски третман, 4 од нив се Грци, а останатите Бугари. Од нив само еден имаше рана од огнено оружје, останатите, беше очигледно, биле тепани и исечени по главата, рацете и нозете со ножеви и ками; некои од нив не беа способни да зборуваат. Официјалните лица кои ме опкружуваа беа очигледно нерасположени од моето обраќање кон повредените на бугарски, и се беше направено за да се одвлече моето внимание со изговори за опасност од инфекција и слично; но тие предупредувања беа излишни бидејќи пациентите, очигледно, беа претходно подготвувани за нивните изјави, а во некои случаи јас го слушнав драгоманот како им дошепнува на страдал ниците да кажат дека нивните повреди се нанесени од страна на војската. Сепак, тројца или четворица Бугари изјавија дека тие биле нападнати од страна на башибозукот, додека Грците сите одговорија дека тие не ги виделе своите напаѓачи.

На моето барање да го видам Шукри, Турчинот за кој беше речено дека е смртно ранет, бев информиран дека, бидејќи бил пред умирање, само што бил префрлен во неговиот дом, изјава која се чини бара објаснување, зошто јас слушнав дека неговата рана била навистина безначајна.

Останатиот дел од повредените кои закрепнале доволно за да бидат испушени од болницата, биле затворени. Пред да ја посетам болницата, бев повикан кај рускиот конзул, кој за време на нашиот разговор доби телеграма од неговиот колега од Скопје, како одговор на телеграмата од г-от Ростковски, во која тој бараше генералниот инспектор да му прати инструкции на Али Риза Паша, валијата на Битола, за овој да ги уапси и казни војниците и цивилите, криви за злосторствата врз овдешните христијани. Г-от Ростковски ја прочита телеграмата која беше на руски, од која дознав дека во извештајот на валијата до генералниот инспектор за овдешните загуби биле дадени бројки од само еден убиен и четири ранети, и дека Хилми Паша му наредил на валијата, за претставниците на рускиот конзулат во Скопје, да направи друг детален извештај за настаните од минатата недела.

Овој инцидент, ми се чини, фрла силна светлина врз методите користени од властите со цел да се скрие вистината. Јас му придавам на тоа уште поголема важност, откако г-от Ростковски, во неговото брзање, ја прочита и реченицата од телеграмата што тој не ми ја преведе, но чија суштина беше дека информациите за кои станува збор не беа наменети за другите конзули.

Ми се чини дека е за жалење тоа што генералниот инспектор не смета дека е важно да изврши посета на овој вилает, наместо да собира неискрени извештаи испратени од неговите потчинети.

Имам чест, итн.


(потпишан) Џејмс Мак Грегор




Скопје, 14 мај 1903 година

Писмо од Рафаел Фонтана, вицеконзул во Скопје, до сер Алфред Билиоти, генерален конзул во Солун


Господине,

Имам чест да известам дека, според писмата што ги добив од Србите кои живеат во Гостивар, една чета од 10 или 12 бугарски комити, вооружена со пушки, пред неколку дена се појавила во селото Мало Турчани, во близина на спомнатиот град. Мудурот на селото собрал сили составени од Албанци и ги нападнал комитите, притоа убивајќи три од нив и ранувајќи еден, кој, меѓутоа, побегнал со остатокот од четата. Албанците од Гостивар биле многу возбудени од судирот и некои од нив се залагале за општ масакр врз тамошните христијани. Меѓутоа, за среќа, еден виден Албанец со име Абедин, го искористил сето свое влијание за смирување на муслиманите, и во исто време испратил свој курир до властите за да ги извести за ситуацијата и да побара (воени) трупи.

Генералниот инспектор, со кого јас разговарав за проблемот, даде некои објаснувања за него и ме увери дека, според неговите информации, тројца од комитите биле ранети и уапсени, но не биле убиени како што тврделе Србите. Нахијата Гостивар, со султанско ираде, сега беше претворена во каза.

Имам чест, итн.


(потпишан) Рафаел А. Фонтана




Солун, 2 јуни 1903 година

Писмо од сер Алфред Билиоти, генерален конзул во Солун, до сер НГККолас О'Конор, амбасадор на Неговото Височество во Константинопол

Број 175, доверливо.


Господине, еден странски свештеник ми ги пренесе следните доверливи информации кои му ги дал еден од комитите, кој ги планирал и извел минирањето на Банката и другите неодамнешни злосторства во овој град. Човекот го избегнал апсењето, криејќи се три дена во еден бунар, каде пријателите му носеле храна. Тој вели дека комитите нема да запрат и дека се далеку од откажување на извршувањето на нивните планови. Тие планирале вчера да ја нападнат владината куќа, но го одложиле тоа затоа што во овој момент таму има голем број бугарски затвореници, уапсени како последица на злосторството во банката.

Тој додаде дека резиденцијата на валијата ќе биде следниот објект што ќе биде дигнат во воздух. Интересно е тоа што едно италијанско семејство и еден од италијанските драгомани кои живеатчво соседството на куќата на валијата, повеќе од еднаш го известиле нивниот конзул дека слушаат подземно чукање, кое продолжувало во поголемиот дел од ноќта во текот на последните неколку месеци.

Слични извештаи доаѓаа од странците кои живеат во соседство на Воениот штаб и на складиштето за муниција - Топхане. Вреди да се забележи дека ниту едно од овие лица не се познава, ниту е во контакт со другите лица, но сепак сите заедно даваат идентични изјави во сегашниот момент. Комитата понатаму спомнал дека луѓето кои ќе извршат нови злосторства, ќе влезат во Солун од источниот дел на градот, каде селата се грчки и каде не се посветува големо внимание на селаните кои доаѓаат во градот.

Јас го известив валијата за горенапишаното.

Имам чест да бидам, итн.


Алфред Билиоти




(Извор: Британските конзули во Македонија 1797-1915, Државен архив на Република Македонија)