Шчо напраифме и шчо требит да праиме за однапред?

Долгоприготвуаното и многоочекуаното востаајње напоследок излезе на јава. Нашите земјаци си покажаа сета јунашчина и готовност да се пожртвуат за интересите на својата таткоина. Борбата беше и јет отчајана. Сијот европејцки свет обрна своите возгледи на неја. Новините се преполнија со известја от театрото на возстаајњето. Редом со известјата за борбата меѓу четите и турците, во ноините се печатаат и известја за турцките зверства над мирни жители. Европејците се потресоа и ужасија от тија известја и зафатија да окажуат нужното влијајње на своите праителства за да се пресечит колејњето на мирното населејње и да се помогнит на нестреќното македонцко жителство. Во Бирмингем Ворстерцкијо владика напраи во црквата молебен за спасејњето на македонцките рисјани. Кентерберијцкијо архијепископ се обрна кон англијцкијо министерпрезидент Баљфур со молба од името на англиканцката црква, да се поможит на македонците. Европејцкото обшчество зафајќат да наредуат помоки за македонцките страдаљци. На патуајњето на Германцкијо император се придаат политично значејње, меѓу другото и за македонцките работи. Турција, како шчо се видит, како да се најде на тесно, и предложи на Бурагија да се дојдит меѓу ниф до једно согласуајње за македонцкото прашајње. Разни праителства праат офицјални декларацји по нашите работи. От Стамбул телеграфируат во разни европејцки ноини (Standard), оти англијцката и френцката стредиземни флоти добили повеља, да се наоѓаат блиско до македонцките води. Пак от тамо телеграфируат, оти војната меѓу Бугарцко и Турцко јет неизбежна. От Софија телгерафируат, оти тамошнијо военен министер зел од офицери на разни европејцки и американцки држаи предложејње да се зачисљат они во бугарцката армија.

Шчо покажуваат сите овие фактои? Дали покажуваат, оти движејњето достигна својта цеља? Дали можат раководците на движејњето да се пофаљат со успеф? Дали принесените жртви за ослободуајње не сет напразно?

Можит да бидит, некој, а можит и мнозина измеѓу нас, кје речат, оти ушче јет рано да се судит за резултатот на возстаајњето. Главната работа на комитето и четите јет напред. До сега можит не јет исполнена, ни полоината, ни четвртината от сет план, изработен од комитето и главнијо му шчаб.

Да. Секоаш, по секоје прашајње јет имало разни возгледи. Така ке бидит и во даденијо случај.

Јас од моја страна ке си позвољам, со чистосрдечно прискрбије да видам во сегашното движејње полно фијаско. Сите тија дополнуајња, који шчо ке се придаат до понапреднијо руско-австријцки проект од реформи, не само не чинат 100,000 обездомени души, 3-5,000 чоечки жртви и полно обескуражуајње на жителството во Македонија, ами не чинеа и 100 чоечки жртви. Тија приложејња ке се добијеа и без капка крв.

По резултатите, кои шчо ке се добијат од сегашното востаајње, последното ке можит да се наречит једно од најголемите, ако не и најголема нестрекја за нашијо народ.

Не јет рано да се предвидат разултатите и крајо на нашето востаајње. Тија можеа да се предвидат ушче пред зафатоко негов.

Ушче во време на февруарцкото руско официално известуајње беше јасно, оти Европа никој пат не ке удовлетворит во полна степен барајњата на комитето. За да се исполнат нашите сакајња требуаше да се војуват со Турција; само после наддељуајње ке можеше да се натерат Турцко да исполнит нашите сакајња. А се наддељуат Турцко не од нас и не од Бугарцко, ами или од Голема Сила, или от нас и Бугарцко, Србцко и Црна Гора заедно, при неутралноста на друзите држаи. А ни једното, ни другото тогај за тогај не беше мислиадо. Комитетот тоа требаше да знаит и мисљам го знаеше. Но негоите раководци мислеа друго: они во биднината, како и во сегашното, видеа само тоа, шчо им јет пријатно да видат. Они велеа: „није не сакаме, ни једна држаа да војуаат за нас: они можат просто да отпраат своите флоти во Солун и да принудат Турцко да ни даит реформи. Није сакаме да напраат и со Македонија, шчо напраија со Крит". Не једнаш сме спориле, оти имат разлика меѓу Крит и Македонија, оти имат држаи, који сет заинтересуани во Statu quo-то и ке напраат се возможно да немат набркуајње во наша полза. Та и да имат набркуајње, имат ли се осноа да се мислит, оти тоа набркуајње ке бидит во наша имено полза, а не на наша пакост? Се покажуаше, оти сегашнијо момент јет најнеблагопријатен за востаајње. Но нашите раководци замижеа пред вистината и востаајњето се зафати; се зафати славно, за да се довршит плачевно и пагубно. Не беф јас сам, шчо гледаф на предвременоста на востајњето. Така гледаа и мнозина друзи. Но никој не си креваше гласот против. Критиката на држајњето на комитето беше само во домашните крагои. Но она беше и безполезна па и опасна, не само за тије, који се критикуваа, ами нај после за тије шчо критикуваат: Комитетот беше сесилен; он имаше во своите раци живото и смртта на сите граѓани и не приемаше никаква критика на своите постапоци. Тије, шчо не сет со него, сет против него и сет негои непријатели, који требит да се истребат. Да критикуат работите на комитетот можеше само друѓ комитет, кој шчо раополагаат со сила. Организација пак на контр-комитет беше и доцкна и безполезна. Меѓу комитетите тогај ке се зафатеше погубна меѓуусобна борба.

И така борбата се зафати против требуајњето на секој благоразумје. Она даде многу резултати, само не тије, шчо се очекеуваа. Меѓу сите јавуајња, који сопроводуат движејњето, нај големо вниманије заoслужаат руското „Праителствено Сообшчуајње" от 11 Септем. т.г. После него представуајњата од рускијо и австро-унгарскијо посланици до Портата и во Софија и писмото на англијскијо министр-президент Баљфур до Кентреберијцкијо архијепископ.

„Праителственото Сообшчуајње" зајавуат, оти руското праителство, ке барат за Македонија тија реформи, који сет изработени во месец Февруари од Зиновјев и Каличе и оти тије реформи сет само зафатокот и ке бидат развијени понака сообразно со нуждите на жителството. Тоа место беше и во февруарцкото Праителствено сообшчуајње. Не покажуат ли оно, оти по широки реформи от тије, шчо ни беа дадени ке можефме да добиеме и без ревољуција, а само со ловки мали народни движејња? Ако јет така, то сегашното востаајње ни на једна јота не измени положејњето.

Но во Праителственото Сообшчуајне имат ушче једно много важно место: ревољуционите комитети, по изражуањето на руското праителство, сакаат да создадат „Бугарска Македонија", а Русија, за која сет блиски и интересите на друзите рисјанцки народности во Македонија, не можит да пожртвуат нивните интереси на бугарите.

Разбра ли во Бугарија, шчо означуваат тије зборои? Разбраа ли во Македонија? Разбрафме нај напoкон није?

Русија отворено ни изкажуат, зашчо она не работит и не можит да работит инак. Да ли јет праа Русија во своите утврдуајња? Да ли можит она да постапит инак?

Ако се постаифме во положејњето на руското праителство, и није не ке можефме да постапиме инак . . До 1878 год. сите, па и руското праителство, велеа, оти Македонците сет бугари. После Берлинцкијо догоор истапија со своите претенцији на Македонија србите. Србите во течејње на 25 години, особено последните 20 години успеа, ако не да напраат македонците срби, то барем да создадат во европејцкото обшчествено мнејње убедејње, оти во Македонија имат и срби. Праи ли сет они, или не, не јет важно за дипломатите. Ако селцкото населејње и сега си зборуат, како шчо си зборуало и по преѓе, и зборуат одред низ цела Македонија само на једен словенцки јазик, - во градоите, редом со бугарцките машки и женцки гимназији и основни сколији, на секаде ке најме и србцки. Једни села имаат србцки, друзи бугарцки скол.ији. Едни сељани со нивните учители и попои признаваат патриархјата и сет под покроителството на србцки или грцки консули, а друзи признаваат бугарцкијо екзарх и слушаат бугарцкијо трговцки агент. Се тоа сет факти за дипломатијата, која шчо имат да се бројит со дејствителноста, а не со теоријата за народноста на македонците. Политиката немат работа со науката. Па и да имат работа, зар јет докажано, како два и два 4, оти сет македонците бугари? До рускотурцката војна имаше само једна теорија за народноста ни. Сега сет две. Кон ниф се прибауат и треќа, оти македонците сет нешчо стредно меѓу србите и бугарите. Привржениците на таја теорија пак се подраздељуат: 1, на који шчо кажуваат, оти тоа стредно јет једнакво далеко и от србите и од бугарите; 2. оти оно јет по блиско до србите; 3, отијет по блиско до бугарите; оти част јет по блиска до србите, част - до бугарите. Не јет важно за дипломатите, каде јет истината. Важен јет факто, оти во Македонцкото прашајње сет заинтересуани етнографцки, редом со бугарите и грците, ушче и србите. Осем тоа и политично Србија јет не по малку заинтересуана во судбите на Македонија. Последната за Србија имат по големо значејње, от колку за Бугарија, оти Бугарија можит да излезит на Егејцкото море и преко Кавала и ДедеАгач.

Ако јет така зар можеме да се чудиме на поведејњето на руското праителство во македонското прашајње и на неговото зајавуајње, оти Русија не ке помагат на комитето да се создадит „Бугарцка Македонија"?

Некој од нас, можит наивно ке забележит: „Комитетот не сакат да напраит Македонија бугарцка; тој сакат праина за сите македонци без разлика на вера и народност".

Како можит комитетот да докажит, оти он работит во таква смисља? Со једни зборои не се докажуат. Поведејњето на самијо комитет зборуат против негоите утврдуајња.

За да се дигнит ревољуција во полза на сите народности во Македонија, требит комитетот да бидит образуан от предстаители на сите македонцки народности. Инак кој му јет дал прао на комитетот да работит од името на сите македонци и во полза на сите ниф? Комитетот можеше да работит и од името и во полза на једна громадна част на макдеонците, т.е. од нај силната народност. Но требаше да имат цел ред докажуачки, оти работата на комитетот не јет врзана со интересите на соседните држаи и народности, а протиоречит им и јет во полза не само на господствујуките, но и на еите друзи националности.

Нишчо подобно немат. организацијата јет тесно врзана со Бугарија. Шумот од организационото движејње отпрво се дигна во самата Бугарија. Тоа покажа, кој нај много јет заинтересуан во Макдонцкото движејње, за тоа пренесоа центрот негов во Македонија, и напраија ушче једен цел ред фокуси, за да се покажит, оти брканицата јет од натре и јет самородно јавуајње. Но кого излажаа со тоја маневр? Не јет ли јасно, како бел ден, оти брканицата јет тесно врзана со Бугарија, со бугарцкото име и со бугарцките пари?

Ќе речите, оти народо јет напраил нај големи пожртвувајња во полза на движењето. Тоа јет така, но не требит да се забораат, оти организаторите на движејњето во поекето случаи беа чиновници, екзархијцки. Се разбират само от себе, оти они со својето участије во ревољуциони работи идеа во разрез со интересите на екзархијата; но при се тоа, они беа бугарцки чиновници.

И така ревољуционијо комитет беше чисто македонцка организација по произлез и по состаот му, но тоа беше само работа на једна част од једна од македонцките нацјоналности, врзана по име и ло црковно-сколијцките работи со бугарцкијо народ и држаа и нивните интереси. Тоја комитет, во сашност македонцки, за надворешнијо свет и за рисјаните во Македонија не екзархисти, беше комитет бугарцки.

Комитето не можа да докажит ни на надворешнијо свет, ни на самите македонци не екзархисти, оти он не јет бугарцки.

Радев со својот „Mouvement Macedonien" мислеше да убеди Европа, оти движењето јет чисто македонцко, и немат нишчо обшчо со Бугарија. Истото сакаа да докажат и „Право" и друзите македонцки и бугарцки ноини. Но достигнаа ли они цељата? - Не.

Покојнијо А. А. Ростковцки не једнаш кажуаше: „Бугарите мисљат, оти само они имаат ум на светов, а сите друзи сет будали. Кого мисљат они да излажат со статијите во „Право" и друзите ноини, оти македонците сакаат Македонија за македонците? Знаеме није многу арну, шчо сакаат они"! А какво впечатлејне праеа на дипломатцкијо свет ноинарцките уверуајња на комитето и бугарите за македонцкото движејње? Не требит да се забораат и то, како се изражуваа во европејцките ноини за стражејњата на четите со турците: четите се викаа банди и то бугарцки а не македонцки. За убитите четници не кажуваа: „убити сет толку души македонци, ами толку души бугари".

Се прашат кого убедија: „Mouvement Macedonien", „Право", „Автономија" и др. во тоа, оти ратуваат за слободија македонците, а не тије, шчо се викаат „бугари" и сет от Македонија и Бугарија? - Никого.

Можит да бидит, комитето успе во самата Македонија да се чинит обшче македонцки, само не доби признаајње од надвор, во Европа? - Одвај ли.

Ревољуцијата требит да бидит работа на сите македонци, или на болшинството од ниф, за да можит да се наречит обшча. Во самијо комитет требит да бидат застапени сите, или неколко народности. Интелегенцијата на тије народности требит да си подадит једна другиму рака и секоа од ниф да земит да попуљаризират идејата во својо народ. А шчо видиме во дејствителност? Не само интелегенцијата на сите народности, не и на болшинството од ниф, ами па и интелегенцијата на нај силната македонцка народност - словените, не сета беше застапена во комитето: србоманствујуќата и гркоманствујуќата македонцка словенцка интелигенција беше на страна от комитетот па и враждебна. Значит комитетот во патриархиските села и градои, и части од села и градои, беше не канет гост. Патриархистите словени можеа и да му сочувствуат, но за тоа шчо нивната интелегенција беше против комитетот, то немат сомнуајње, оти и самите сељани тро му сочувствуваа, но тоа сочувство беше побркано со неувереност и со оомнејње во обешчајњата на комитето. Кон тоа неопределено чувство се присоједини и страф. Сељаните се најдоа меѓу два огнои: војската и комитетцките чети.

Кога едно движејње, во едни места се распространуало со убедејње, а во друзи со сила, можит ли да се наречит обшчо?

Није можеме да го велиме како сакаме, но во дејствителност оно беше само частично. Оно беше и јет работа на екзархистите, који се величаат „бугари", а следователно, тоа јет бугарцки маневр, да се решит македонцкото прашајње само во бугарцка полза; то јет да се ооздаит једна „Бугарцка Македонија".

Можит да не јет ушче јасно, оти, ако се удовлетворат сакајњата на комитето, Македонија и на вистина ќе се чинит бугарцка? Ќе се постарам да покажам по јасно, како реформите можат да побугарат Македонија.

Се питат: кој јазик ке бидит официјален? - Одговараат - јазикот на „болшинството". - На које болшинство? - Тогај ке се видит.

Не се запитуваат по тамо: како ке узнајат, које јет болшинството. Да си предстаиме није сега, оти ја каде Митровден идит меѓународен отред и окупират страната. Од меѓу другото, ке требит да решит и прашајњето за официјалнијо јазик, а пак да остаиме официјалнијо, прашајњето за јазико во сколијите.

За некоји тоа прашајње јет многу лесно: нека се лризнајат неколку официални јазици т. е. и турцки, и бугарцки, и србцки, и грцки, и влашки, и албанцки, опоред населејњето на областа. Зборуваат при тоа: како шчо беше во Источна Румелија (Јужна Бугарија) а тамо ке се видит, каде имат грци, каде - срби, бугари, турци, власи и арнаути. Некоји ушче прибавуат: и за Источна Румелија кажуваа, оти имало грци во неја, но после ослободуајњето се покажа колку грци имат тамо. Со друзи зобори дајте вије властта во раците на македонците, тоа требит да се разбират, на тије од ниф, шчо се викаат бугари, да од неколку години после вије ке видите, оти и во Македонија од друзите народности ке останит тоа, шчо остана од грците во Источна Румелија, по ослободуајњето на последната. Со друзи зборои цела Македонија ке станит бугарцка.

От тука не јет ли јасно, оти Бугарија и комитето сакаат да создадат „Бугарцка Македонија" во вреда на друзите рисјанцки македонцки народности?

Ама зашчо бугарцка, зашчо не србцка? Ке станит бугарцка, зашчо и јет таква; да имаше во неја поеке срби, ке станеше цела србцка и бугарцкијо елемент ке ослабнеше. Се тоа јет јасно и опраедливо од бугарцко гледиште. Но нека не се забораат, да имат и друго, и при тоа многу друзи гледишча на македонцкото прашајње, како: србцкото, грцкото, влашкото, руското, словенцкото, австријцкото и на друзите западноевропејцки држаи. Ако јет така, то предполаганијо окупацјонен отред на чије гледишче ке требит да станит?

Нема сомнуајње, да нај лесно он ке решит прашајњето за јазико во сколија и местна улраа во тије места ,кај шчо живејат патриархисти со грцки јазик, арнаути мусуљмани и католици и турци мусуљмани. По мачно ке можит да се решит прашајњето во тија места, кај шчо имат: 1, патриархисти арнаути, 2, патриархисти власи, 3, патриархисти словени, 4, словени мусуљмани и 5, екзархисти словени.

Сакајки да напраат по големо значејњето на словенцкијо јазик во Македонија, словените, ке бараат од окупацјонијо отред, да се признаит за официален во местијњата со словени мусуљмани - словенцкијо јазик; а самите словени мусуљмани, по религиозни сообразуајња, можат да бараат турцкијо јазик. Окупационите власти кого по скоро да удовлетворат? Ако постапат праилно без сообразуајње со религиозните требности, ќе напраат насилје.. Истото затруднејње и во ушче по силна форма ке се стретит при решејњето прашајњето, кој јазик требит да се признајит за во сколијите и обшчественото управуајње во патриархијцките рејони. Влашкото праителство ке барат за власите влашки јазик, а патриархијата со видните прихожани, ке барат грцки. Ако се не удовлетворит барајњата на влашкото праителство, ке се постапит непраилно и непраедно; ако пак се удовлетворит барајњето на влашкото праителство, против желајњето на прихожаните, ќе се напраит насилје.

Патриархијата ке барат грцки јазик и за праославните арнаути- тоските. Самите тоски немаат дозрејано до наилонално самосозааајње, затоа патриархијата ке успеиат. Но друзите македонцки народности, заједно со друзите арнаути, ке позаидуат на усилејњето на грцкијо јазик на есап на друзите и ке организуат партија против грцкијо јазик. Немат сомнуајње, да тука не ке бидит така лесно окупационите власти да се ориентираат.

Но нај мачно јет прадиајњето за официаднијо и сколијцкијо јазик во словенцките части на Македонија. Тука сет: једни патриархисти, друзи екзархисти по вероисповедуајње, ако се не гоорит за католиците и мусуљманите. Патријархистите се признаваат от турците за Грци - „урум-милет", а отсрбите и бутарите за срби и за бугари. Екзархистите, сами, и от турцките власти, се бројат за бугари, србите пак и бројат срби. И така.патриархијата ќе сакат во поголемата част на Македонија со словенцко населејње да устаноит грцкијо јазик за во сколијите и управлејњето. Во својите пожелања патриархијата ке стретит отпор от србите и бугарите. Но последните, оспоруај.ќи праото на грцкијо јазик во словенцките краини, сами не ке можат да се разберат и да оѕпредељат, каде ке требит да бидит бугарцкијо и каде србцкијо јазик.

Мислит ли комитетот, оти, ако он сакат да игнорират прашајњето за јазикот во разни дедои на фантазираната, барем сетаза сега, автономна Македонија, игнорираат истото прашајње и заинтересуаните балканцки народности, особено србите? Мислит ли он, оти србите му веруваат да, се работит на „Македонија за македонците" ,ако се игнорират прашајњетоза јазикот на македонцките словени, и да тоа прашајње лесно и праедно ке се решит со добијајњето на автономни праа? Ако мислит така много се лажит.

Ако автономијата на Македонија се јавит како резултат на сегашното востајање, то македонцкото прашајње ке се решит не во полза на македонците, а во полза на бугарите, зашчо комитетот, како шчо видофме по горе, работит под бугарцка фирма. Тије од македонците, шчо добија образуајње во Бугарија зедоа инициативата за ослободуајње и они до сега играа, можит да се речит, не само главната, ами и искључитељна роља. Ако нивното работејње се увенчат со успеф, они, а со ниф заједно и бугарцките интереси, ке земат врф над чуздите интереси во Македонија. Ако востаајњето восторжествуат, не јет ли јасно, оти за него ќе имат да се благодарит на бугарите и за тоа тамо, каде сега србите конкурираат со својите пари и својата пропаганда, со бугарцките пари и пропаганда, ке изгубат секоје влијајње на својите клиенти? Зар не му мисљат србите, оти со успеот на востаајњето, ако се питат: на кој јазик ке требит да зборуат судијата, да речиме, во Тетоо? - автономното праителство, које ке бидит од „бољшинството", ке одгоорит - на бугарцкијо; истото ке одгоорат и местните жители, зашчо во нивните очи, бугарите, а не србите, излезоа герои. Исто така, во полза на бугарите, ке се решит и прашајњето за јазикот во градцките и селцки сколији. А пошчо во автономна Македонија ке немат место за пропагандите, то србите ке требит да остапат место на бугарите. Но ке се согласат ли на тоа србите? Они, можит, и би се согласиле да јет тетовцкијот гоор много близок со бугарцкијот литературен јазик. Но они знајат, оти не јет така. Они знајат, оти во тоја гоор вистина се имаат особини обшчи со бугарцкијот јазик, но исто така се имаат и особини обшчи со србцкијот јазик, па и таквија, шчо се немаат,ни во србцкијот, ни во бугарцкијот јазици, а сет својствени само на македонските наречја. Се питат: ке дозволит ли, и можит ли да дозволит Србија во тетовцкијот гоор да се развијат на место македонцките и србцки - бугарцки особини, а заједно со јазикот да се развијат во тетовцко на место македонцки и србцки - бугарsките интереси? Имат ли она прао да протестуат против бугаризуајњето на тетовцко и да барат зашчита на својите интереси тамо против бугарцките посегуајња? Имат ли Русија морално прао да зашчишчаат нарамно со бугарцките и србцките интереси?

От тука јасно се видит да јет прашајњето за јазико, особено за јазико во областите со словенцко населејње, једно од нај важните при разрешуајњето на македонцкото прашајње, Да имаше меѓу словените во Македонија национално и религиозно единство, и да имаше сознаајље за ниф во жителството, до сега на полоина ке беше решено Македонцкото прашајње. А до кога, једни македонци се кажуаат патриархисти, друзи екзархисти; едни бугари, друзи срби, треки грци и бараат покроителство у различни балканцки држаи, давајќи им со тоа прао да се бркаат во македонцките работи, до тогај не можит да се мислит за обшчо востаајње; до тогај ке бидит само частично: со бугарцки, србцки, или грцки, но никако не, со чисто македонцки характер.

Тоа нешчо јет јасно за сите, само не за нас македонците и за раководците на сегашново востаајње. Тије раководци праат сите усилија да покажат мотивите и самото движејње, како шчо се сакат ним; ама работа[та] јет, оти не само није, ами и друзите имаат разум и очи да видат и разберат, како јет истината. Комитето се срдит, зашчо консулите не осветуат работите, како шчо сет. Но ако се осветат тије како шчо сет, то не ке се аресат на комитето. Комитето, со друзи зборои, барат европејцките праителства да гледаат на работите во Македонија со македонцки очи т.е. со очите на комитето; а да беше така работата, немаше зашчо европејцките праителства да имаат свои агенти во Македонија.

Но ако имафме није морално прао да бараме от престаителите на европејцките држаи во Македонија точно и беспристрасно да осветљуат своите праителства и европејцкото обшчествено мнејње за работите во Македонија, то наш морален долг беше, да сме и није осветени во европејцките интереси во таткоината ни, особено во интересите на балканцките др жаици.

Није требаше да знаеме, оти против нашето востајње ке бидат: и Кара-Влашко, и Србија, и Грција. Кара-Влашко не можит равнодушно да гледат на усилејњето на Бугарија со даајњето на Македонија автономна управија. На автономијата се гледат, како на преодна степен кон сојединуајње на Македонија со Бугарија. Кара-Влашко не можит да допушчит на нејните граници создаајњето на .једна голема Бугарија, која, можит, после ке барат од неја Добруджа! По тија политични еообразуајња, и да имат во Македонија чисто бугарцко и само бугарцко населејње, она не ке допушчат еојединејњето меѓу турцките и бугарцки бугари; она не можит да допушчит во своја пакост нарушејњето на територијалната целост на Турција. А Кара-Влашко јет во сојуз со тројниот сојуз, кој шчо ке покроителствуат Кара-Влашките интереси на Балканцкијот полуостров.

Интересите на Грција во Македонија сет ушче по големи. И ако немат многу грци во Македонија, пак Грција јет не по малку заинтересуана во нашите работи од друзите балканцки држаици. Секој држаа се мачит, ако не да праит нои завладуајња, политични, ехономцки и културни, то да сочуат тије, што сет напраени од по напред. Грците со својата цариградска патријархија имаат наложено грцкијо јазик во сколијите и црквите на много македонцки краишча, кај шчо немат грци. Природно јет, да ке употребит Грција сите дипломатични патишча, за да се задржит во Македонија на тија позицији, кај шчо се наоѓат от средните векои, особено от времето на турцкото завладуајње на Македонија, а грцките интереси во Македонија се бранат, не од једна Грција, а и од големите сили, шчо не сакаат да се усилит словенцкијот елемент.

Но нај много јет заинтересуана во македонцките работи Србија. Она предјавуат етнографцки и историјцки петензији на Македонија. Но осим ниф, имат и политични причини, који никој пат не ке дадат на Србија да допушчит, да се решит македонцкото прашајње во полза на једна од балканцките држаи, особено во полза на Бугарија. Автономна Македонија, како пат, по кој шчо ке се дојдит до сојединуајн.ето на Македонија со Бугарија, Србија никој пат не ке допушчит. Уголемуајњето на Бугарија от присојединуајњето на Македонија не можит да бидит допушчено от Србија не само за то, шчо со тоа ке се нарушит рамновесјето на Балканцкијо полуостров, а нај много за то, шчо по негоото извршуајње Србија ке се најдит меѓу две по силни од неја држаи: АвстроУнгарија и Бугарија; она ке бидит од ниф политично и економцки задушена, и ке требит да се подчинит, или на једната, или на другата. Значит, државните интереси на Србија никој пат не ке допушчат да се образуат бугарцка Македонија. Немат сомнуајње, оти србцките интереси, како и интересите на Кара-Влашко и Грција, си имаат свој покроитељ.

Значит, малите балканцки држаи, и ако на вид и да не играат роља во решејњето на македонцкото прашајње, које како да јет само во раците на големите држаи, во дејствителност имаат нај голем значај.

Големите држаи зајавуат, оти они немаат непосредствени интереси во Македонија, а работат само во име на праедноста. Но таја праедност, како шчо рекофме, се разбират инак од грци, срби, власи, бутари, то и големите држаи, покроитељки на малите, се јауваат предстаитељки на својеобразни праедности. От тука и не можит да се очекуат обшчо работејње во македонцкото прашајње. Задружна работа јет возможна само во најмали реформи.

Ако јет така, то на кого се надејафме со востаајњето? Не на Русија ли? Но Русија неколку пати официјално си изми раците пред крвопролиајњето. Није, на место да се љутиме на руските лредстаители: А. Зиновјев, А. А Ростковцки и Машков, по арно ке напраифме, да се позамислиме за руската политика на Балканцки полуостров. Русија јет словенцка и праославна држаа. Она ослободи Србија и Бугарија; она поможа на Кара-Влашко, Грција и Црна Гора да се ослободат. Она секога јет покроителствуала праославијето и словенството. Ако јет така, то, шчо можит да напраит за нас Русија, кога во Македонцките работи сет забркани неколку словенцки и праославни народи? Можит ли она за атар на Бугарија да оскрбит друзите балканцки самостојни праославни држаи, чија самостојност јет извојуана со руска крв и руски пари, и да напраит тије држаи, да се одвртат од неја кон друзите западноевропејцки држаи, и да се чинат во нивните раци орадија, напраени против Русија? Можит ли Русија со својата политика да оттолкнит от себе балканцките праославни држаи? И шчо добијат она за таја загуба? Благодарноста на Бугарија, можит! Но бугарцката благодарност јет само ден до пладне, а после бугарите ке речат, оти тоа го напраи Русија со своји планои да завладит Балканцки полуостров, спасејњето на кој ке се наоѓат во Англија, и за тоа бугарите, на место да се во сојуз со „великата освободителка", ке се фрљат во скутоите, или на Англија, или на друзите непријатели на Русија и словенството. Значит, при современата поставвка на македонцкото прашајње, није очекуафме за наш атар Русија со своји неомислени постапоци, да се откажит од нејните интереси на далекијот исток, и заједно со тоа да потрпит поразија на блискијот исток. Арно ама не било така, како шчо мислефме није.

И така неоуспехо на востаајњето јет јасен, како бел ден. То от самијо зафаток јет постаено на лоша осноа: не јет обшче македонцко, но јет частично, и имат бугарцка боја. Во него имаат раководна роља само македонцките словени, шчо се викаат бугари. Интелегенцијата, не само на друзите македонцки народности, ами и на самите македонцки словени, беше непричастна во управлејњето на комитето. Комитето, како тајна организација, се бојеше да пушчи кај себе равноправни членои од друзи народности, от словени србоманни и гркоманни, или пак и само со србцко и грцко образуајње, от страф негоите Тајни да не станат достојајње на балканцките држаици. Организацијата беше и јет завијена во тајна, така да долните нејни членои сет слепи орадија за исполнуајње само на работи, диктуани од горни сообразуајња и интереси. Тија сообразуајња сет само достојајње на неколцина, туку речи, самозванци, или случајно испливели на поврхнината македонци. Тије луѓе сет вршителите на судбините на Македонија. Нивната дејателност не подлежит на критика. Ако се осмелит некој да критикуат дејателноста на таквија лица. се решаат да погинит од организацијата. И таква ортанизација се кажуат идеална! Разбирам, оти не сите членои можат да знајат сите работи. Но, ако и имат ограничејња, то ограниченијата требит да бидат разумни. Во организацијата требит да бидат сосредоточеки најдобрите интелегентни сили во Македонија. Требит да имат луѓе, који шчо можат по широко да погледат на прашајњето и да измерат безпристрастно и без увлечејња резултатите на секој једен рачкор на комитетцките работи.

Имат ли нешчо подобно во организацијата? Који сет во Бугарија главните предстаители на организацијата? - Татарчев и Матов.

Можит да бидит, оти и једнијо и другијо сет луѓе со висок патриотизм и знајање на положејњето во Македонија. Но тије сет приврженци на крајни мери, без да гледаат на политичното положејње. После, како се видит, они мисљат за единствено праилна гледна точка на прашајњето за народноста на македонцките словени - бугарцката; а можит, си мисљат оти прашајњето за народноста на македонците јет второстепено и ке се разјаснит лесно со ослободуајњето на Македонија. Но они требит да гледаат во биднината дејствителноста, а не то, шчо им се аресуат.

И сите друзи раководци, како Радев, Станишев, Карајовов и пр., сет од иста категорија. Тије си мислеа, доста јет једно зајавуајње, оти Македонија ке бидит за македонците. Комитетот можит да се пофалит и со по умерени раководци, но и тије мислеа, оти спасејњето на Македонија јет само во дуовното јединејње па и господствуајње на бугарите во Македонија. Можит он да се пофалит и со луѓе, који шчо сакаа дуовно да се отдељат македонците од бугарите. Но тије луѓе или се ограничија со издаајњето на неколку книжки на македонцки јазик, или пак се ограничија со зборуајње македонцки дома, или со своите земјаци.

И така бугарцката боја на движењето јет главната причина на неуспеот. Ако јет така, то шчо се барат од македонцката интелигенција, за да се олеснат нестреките за македонците от сегашната нестреќна авантура?

Првото нешчо, које шчо се барат од нас јет: да знаеме нуждите наши и на нашијо народ.