|
Крсте Петков Мисирков
„За Македонцките Работи“
Предговор
Секој чоек како член на некоја обшчина или некоје другарство, имат извесен долг и извесни праа кон и од ниф. Народот не јет нишчо друго, осим едно големо другарство, основано на крвно сродство, на обшч произлез, на обчши интереси. Паметуањто на тоа родство, тоја произлез и тије интереси, заставуат секој член од некој народ, да се одречит од некоји своји праа и интереси, за да посветит част од своите сили на обшчата арнотија. Тоа јет долгот кон народните интереси, за што членот од народноста добијат зашчита на својте лични интереси тамо, каде не сет доста само негојте сили. Долгот кон народот јет тесно врѕан со долгот кон таткоината, зашто поњатјето народ јет тесно врѕано со поњатјето таткоина. Долгот кон народот и таткоината зависит од приликите историјцки, који преживуат једен народ и једна страна. Тој се применуат кон приликите. Долгот кон таткоината и народот, до негоото осашчествуајње, се велит народен идеал и кон негоото осашчествуајње требит да се стремит секој свесен чоек. Народнијот идеал се применуат кон историјцките прилики и тоа , шчо денеска било народен идеал , утре по негоото осашчествуајње ќе отстапит место на друг, за кој по напред мало се мислило. Често пак од једен народ историјцките прилики требаат или корени изменуајње на народните идеали, коренен обрат на идеалите во друг праец, или угрожаваат нему со полно унишчожаајње. Народните идеали или долгот кон таткоината, се разбираат од разни членои на народот различно. Кој нај верно јет разбрал истинцкијо и нај праијот народен идеал, се видит со порамнуањето на разбирајњето на народниот идеал од разни лица.За да можит да бидит порамнуајње и оценуајње на различно разбраните народни идеали, требит, тије да бидат искажани устно или на книга. Искажуајњето на својето разбирајње на народните идеали и критиката на таквија не јет праздна работа, зашчо идеалите се душата на на обшчата народна работа и од здравоста на таја душа зависит и здравоста и плодоитоста на самата обшенародна работа. Лошо разбраните народни идеали само уголемуат народните нестреки без да донесат полза на народот.
Така разбирајки долгот кон таткоината, јас се решиф, прво, да изложам моето разбирајње на народните идеали на македонците во једен ред расудуајња печатени во Петроградцкото Македонцко Словенцко Научно-литературно Другарство „Св. Климент“, а после да и напечатам во таја книга, каде сет поместени и расудуајња, не прочетени во упоменатото другарство. Со тоа мисљам да исполнуам спроти мојте сили, једен дел од мојот долг кон народот мој и кон таткоината ми.
Мнозина од македонцките читачи ќе бидат удивени от појавуањето на таја книга. За удивуајње ќе им биди во неја много. Некоји ке речат: зошто отцепуајње от бугарите, кога није до сега сме се велеле бугари и соединејњето, а не расцепуајњето праит силата? Друзи ке расудуат, оти со полното отцепуајње, от једна страна, ке восторжествуваат нашите непријатели, који шчо направуат сите своји сили да ослабат балканцките словени, за да си подготват почва за раздељуајње на балканцките земји помеѓу ниф, а од друга страна, оти оно ке не натерат нас македонците да се откажеме от нашијот прв долг, да се бориме за политична слободија, да разрушиме се, до сега напраено и да се зафатиме се одноо, така да се речит, од азбука. Треки ке најдат, оти јас проповедуам некаков надеж на попрауајње на турците спроти нас и на европејцки реформи во таткоината ни, кога до сега јасно било докажано оти ни Турција сакала, сакат и ке сакат реформи во Македонија, ни држаите сет наклонени да ја принудат Турција, за да ни дајит некакви па и нај мали реформи. Држаите, вељат мнозина, само играат дипломатична игра со реформи, за да не склонат нас, да се откажеме от вооражена борба со Турција, от која ке се нарушиат нивнијот мир, а пошто се одречиме от таја борба, тије ке ослабат да бараат от Турција реформи за Македонија.
Тија сет нај главните возразуајња, шчо очекуам от мнозина од мојте сонародници. Ми се чинит, оти они не сет праи и ето зашчо: Во ноата книга се зборуат, вистина, и за отцепуајње и за соединуајње, но за отцепуајње от тије, шчо сме веке отцепени и со који никој пат не ке ни позвољат да се сојединиме, а за сојединуајње со тије, со који сме морално задолжени да се сојединиме, и со који сојединејњето јет возможно. Ако со нашето отцепуајње од балканцките словенцки народи достигниме сојединуајњето на сето македонцко словенцко населејње во једно цело, није не ке ослабниме, туку ке се усилиме, така да од иополнуајњето на идејите, шчо сет развијени во таја книга само ќе се оправдат послоицата, да јет силата во сојединејњето. Сега се питат: дали од нашето отцепуајње од балканцките народи, ке се восползуват нашите непријатели и који сет тије? Сега во Бугарија јет мода да зборуат, да сет нај големи непријатели на балканцките словени: русите и ав.строунгарците, који сакаат на оточва на македонцкото прашајње да се зафатит и продолжит једна борба меѓу србите и бугарите, која ке ослабит силите и на једните и на друзите до таква степен, шчо ке требит да се набркаат во балканцките работи Русија и Австро-Унгарија и првата ке завојуват Бугарија и Стамбул, а втората Србија и Солун. Јас ке си позвољам да не се согласам со такво глабоко политично „далековидејње". Можит, бугарите и сет праи, кога мисљат, оти Русија без Бугарија не можит да сашчествуат, ни политично, ни економцки, но тоа јет бугарцка политика, а јас не сум намерен да политиканствуам бугарцки. Јас сум македонец и интересите на мојата таткоина ми се предстауат така: не Русија и Австро-Унгарија сет непријателите на Македонија, а Бугарија, Грција и Србија. Само енергична борба со тија три држаи ке избаит од погубуајње нашата таткоина. Борбата со трите балканцки држаи не протиоречит на нашите интереси, који се достигаат и со ревољуција и со евољуција, или постепено развијајње на нашијот народ во моралнорелигиозен праец. Ревољуцијата стана и, ако има најужасни последици за нас, пак даде некоји благодатни резултати, со кои шчо можат да бидат задоолени нашите борци за национална слободија: тоа сет мјурцштегцките реформи, који ке бидат раширени опроти нуждите, шчо ке се покажат со време. Идејите за полно отцепуајње на нашијот народ од друзите балканцки народи, не сет протиоречје на досегашното работејње на нашијот народ за слободија, а само продолжејње на негоото досегашно работејње, на почва евољуцијна. До сега нашијот народ се интересуал поеке само со полна политична автономија, а во националните наши интереси допушќал башибузукцки да му се набркуат разни неканени гости, како: бугари, грци и срби. По политичката борба идит значит националната. Но борбата со пропагандите во Македонија не јет чекор назад, туку напред, зашчо и тука имаме работа со борба за слободија, со борба со мрачните сили, шчо не дозвољуат на таткоината ни сама со свои очи да гледат своите интереси, ами и наврзуат ѕрѕала, шчо омрачуат истината и и придаат бугарцка, србцка и грцка боја. Време јет да отфрлиме од очите наши мрежите, шчо ни и кладоа националните и верцки пропаганди во Македонија.
За нашите односи кон турците јас можам да речам само једно: није сме задолжени да напраиме се, шчо се барат од нас, за да докажиме на Турција, оти нејното остаајње како европејцка држаа стреќат во нас полно сочувство. Није сме задолжени да бидеме лојални поданици на Н. Ц. В. Султано. Но при тоа бараме и ке бараме од Негоото праителство цел ред реформи, који ке ни сочуваат нај главните интереси на нашето национално и културно развијајње. Јас мисљам, оти није требит да бидеме лојални кон Турција, но предполагајки, оти турцкото праителство и народ ке разберат нај после, оти интересите на нивната држаа во Европа совпадаат со нашите и зависат нај много од ниф, а не си протиоречат, и затоа турците први ке требит да докажат искреното сакајње да сет во мир со нас и со тоа да заслужат нашата поддршка на нивните интереси. Ако пак тије мисљат со нас да не се церемонат, и да лажат Европа и нас со реформи, који не ји иополнуат, то не ке се удивит Турција, ако и није обрниме нашите возгледи кон Европа и од неја бараме, да се воведат во таткоината ни со сила тија реформи, шчо се признаваат от силите европејцки за истинцка требност за успејајњето на религиознонационалното и културно развијајње на македонцките рисјани. Европа ке обрнит возгледите на нашите барајња, зашчо она јет задолжена да напраит тоа со два меѓународни актои: проекто за реформи во Македонија от Февруар и мјурцштегцкијот проект. Тије два меѓународни актои ни обеќаваат постепено рашируајње на реформите во Македонија, и со тоа даат ни прао да се обраќаме до двете реформаторцки држаи со меморандуми и по друзи патишча, за да им покажиме на нашите религиознонационални и економцки нужди, како и на тоа, шчо праит Турција, за да се исполнат тија наши нужди.
Знам многу арну, оти мнозина со иронија ке се однесат кон мојите надежи за европејцки реформи. Но на тија иронији ево со шчо јас ќе одгоорам: не јет истина кажуајњето, да не ке излезит нишчо от усилијата на Русија и АвстроУунгарија да се уредат работите во Македонија. Проектите за реформи и усилијата да се воведат тија не сет, како мисљат мнозина, само игра да ломинит време и да останит се, каoко шчо си било. Проектите за реформи на Русија и Австро-Унгарија сет мегународни. актои, неисполнуајњето на који от Турција јет насмешка и оскрбуајње за реформаторцките држаи и им даат полно прао за репресалији против нарушаачот на меѓународното прао. Да било така лесно и безнакажано престапуајњето на меѓународното прао, до сега држаите, денеска ке приимаа на себе разни задолжејња и утре ке се откажуаа од ниф. Но не било така. Реформите рускоавстријцки, једно сет меѓународен акт, ке даат прао секога на македонците да настојаваат пред Големити Сили да се ислолнат во полност. Нека не мисљат, оти они можат да бидат закопани, како шчо јет закопан берлинцкијот трактат со негоијот 23 член за Македонија. Берлинцкијот догоор вистина јет закопан, но не од Европа, а од Бугарија, која изврши соединуајњето со Источна Румелија со насилствен преврат - без согласије на држаите, шчо потписаа берлинцкијот трактат; а со нарушаајњето на једен параграф се нарушаат и сет трактат. Сегашните рускоавстријцки реформи силно се разликуваат од берлинцкијот трактат со тоа, шчо сет они само меѓународен акт закључен меѓу три држаи. Осим ниф важен фактор се јавуаме само није македонците. Волјата на двете сојузни држаи: Русија и АвстроУнгарија можит да сретит протиодејство само от Турција и од нас, но нај поеќе од нас, зашчо со реформите се бараат, не од нас, а от Турција задолжејња и ако није со нашите работи покажиме, оти тија задолженија, шчо се бараат от Турција, не не удовлетворуат, то није само ке поможиме на Турција, нишчо да не воведит од реформите, шчо се бараат од неја. Турција ке велит, оти она се, шчо можит да напраит, ке напраит и напраила, а поеке не можела да напраит за тоа, шчо комитетите не даат на населејњето да се успокоит, а во једна страна, каде јет се на воено положејње, сите добри намерејња на праителството се рушат от сопротивуајњето на немирното населејње; а ако военото положејње се продолжит поеке од једна година, реформите ке се состарат по наша вина и ке се заколат. Таква једна служба није сослужифме на Турциа по објавуајњето на февруарцките реформи. Исто така, ако не сакаме никакви реформи, можиме да и послужиме и за однапред. И после, како и до сега, пак ќе фрлиме вината на Големите Сили, који секој пат излегуваат криви за нашите грешки.
Собитјата, шчо се развија до сега ни покажаа јасно колко није сами можиме да си напакостиме, мислејќи, оти постапуаме праилно.
За да се предупредат жртвите од једно секадешно востаајње, се изработи февруарцкијот рускоаветријцки проект за реформи, вистина не совршен, но со огоорка, оти тој ќе бидит постепено раширен. Поминаа месец, 2, 5, 7 и нишчо од него не излезе. Се прашат: зашчо? Ке одгоорат нашите: зашчо Турција и Европа не сакаат серјозно реформи. Но не јет така. Турција, можит и не сакат реформи, но сакаат тије, шчо го изработија проектот. Се прашаше само: кому приликите ке дозвољат да надделит? А во тије прилики нај важен фактор бефме није. Да се склонефме пред волјата на Европа и четите, или да се предадеа, или да се оттргнеа во Бугарија, или барем да се напраија некои прегоори со реформаторцките држаи, во који просто можеше да се речит, оти четите, или ќе се оттргнат, или ќе се предадат, но нека не мачат турците мирното населејње, за тоа, шчо, можит, некаде се имаат пушки, то ке настапеше во Македонија мирно време, кога ќе се бараше от Турција да се воведат во полност реформите и да се оттеглат војските од Македонија. Но шчо напраи комитетот? Тој реши 4 1/2 месеци да чекат резултатите од воведуајњето на реформите и после објави со „чиста совест" востаајњето. Во време на објавуајњето на востаајњето, комитетот можеше да речит, оти тој не бркал на држаите да воведат реформите. Но тоа не јет токму. Вистина четите избегуаа стражејњата, но тоа ушче не значит да не бркаа да се воведат реформите. Тије избетуаа, но турците бараа стражејња и успеа поеке од комитето. Комитетот кажуаше да немат чети, немат протиодејство на реформите од негоа страна, а пак турците кажуваа да има чети, населејњето да имат оражје и се готвит за востаајње, војската имат постојани столкнуајња со четите, четите убиваат мирните жители, шчо не и слушаат и сет верни слуги на Падишаот. Ако земиме ноините од времето на публикуајњето на февруарцките реформи до и после објауајњето на востаајњето во Битолцко на 20 јули и прегледаме во ниф телеграмите од Стамбул, то ке видиме, оти Портата постојано предстауат на рускијот и австроунгарцкијот амбасадери списоци од стражејња на турцкијот аскер со четите, списоци од најдено при обиските оражје у населејњето, описоци од убијства, совршени од четите над мирното населејње. И најпосле списоци од воведени рефооми.
Шчо сакаше да речит Турција со таје списоци, јет многу јасну: „јас сакам да воведам реформите во Македонија, но наместо реформи сега за сега ќе воведам аскер и маки, зашчо страната се готвит за ревољуција, подготвуана от престапното работејње на комитетите, који шчо состауат како држаа во држаа: ке ми позволите, прво, да усмирам страната и да воведам мир, а после ќе се воведат нужните реформи". Со друзи зборои: комитетот ми даат возможност за једна година да се извинуам за неисполнуајњето на реформите, а после не ке и воведам, зашчо они ке остарат. Ја. каква услуга није напраифме на Турција, со нашето недоверуајње ком австро-рускијот проект од реформи. Сакаме ли ушче једнаш да не послужиме на Турција, и пак да не напраиме криви друзите за нашите грешки? Јас мисљам, оти нишчо друго не ни остаат да напраиме осим да се однесеме со полно доверје ком реформаторцките усилја на двете заинтересуани Сили, и сo тоа да иангажираме, час по скоро да се воведат обeќаните реформи.
Со тије неколку зборои јас сакаф да појаснам содржајњето на предложената на македонцките читачи книга за најважните за нас прашајња. Како последуач на идејата за полно отдељајње на нашите интереси од интересите на Балканцките o народи и за самостојно културнонационално развијајње, јас и је написаф на централното македонцко наречје, које за мене от сега на тамо имат да бидит литературен македонцки јазик. Нерамностите, шчо ке се окажат во јазикот на мојата книг сет сосим природни и ке можеа да се отстранат само при једно по глабоко знајајње на централното македонцко наречје, со шчо не можам да се пофаљам. Но и при тоа се надејам, оти за македонците таков јазик ке бидит по пријатен и по звучен, од јазико на нашите суседи, со који није сега за сега се дигаме на големо.
|
„За Македонцките Работи“
