Академик Иван Катарџиев е еден од основоположниците на македонската историска наука. Се смета за веројатно најдобриот познавач на збиднувањата од крајот на минатиот и од првата половина од овој век и за експерт за прашањата врзани со Внатрешната македонска револуционерна организација. Од неодамна е припадник на СДСМ. Со академик Катарџиев разговаравме за една од најболните точки на македонското минато и сегашност - бугарофилството

ФОРУМ: Дали навистина Делчев се изјаснувал како Бугарин и зошто?
КАТАРЏИЕВ: Ваквите прашања стојат. Сите наши луѓе се именувале како „Бугари“...

Съдържаниет е скрито
Влезте за да го видите

КАТАРЏИЕВ: Инаку, јас не спорам дека ние имаме многу заедничко во културното наследство, со оглед на тоа дека, официјално, христијанството е примено во рамките на бугарската држава. Оттаму и бугарското име на македонските Словени, со оглед на тоа што државата е таа што го наметнува името.

ФОРУМ: Оттаму на гробот на Цар Самоил стои бугарски цар?

КАТАРЏИЕВ: Не само во случајот со гробот на Самоил, туку и со Карпошовото востание, па се до најново време, нам постојано ни се лепи бугарското име. Меѓутоа, тоа не значи дека сме Бугари, оти низ вековите ние сме формирале етно-културен идентитет...

*

КАТАРЏИЕВ: Во идеологијата на Ванчо Михајлов и на оној дел на македонското национално движење коешто на чело со Тодор Александров се приближи кон Бугарија, македонскиот народ беше збирна именка. Таа се однесуваше на сите жители во Македонија -„Бугари“, Албанци, Власи, Турци...

*

КАТАРЏИЕВ: Постоеше апсолутно ембарго кон проучувањето на делото на ВМРО на Тодор Александров и на Ванчо Михајлов, тоа е точно. Но, треба да се разбере дека новите власти, што се инсталираа во Македонија во 1944 година, немаа никаква кадровска основа, никакво искуство во историографијата за да можат да направат дистинкција за тоа што е што - на пример, дали ВМРО на Гоце Делчев е различна од онаа на Александров и на Михајлов? Во претходна Кралска Југославија, беше создадена претстава дека ВМРО е исто што и Ванчо Михајлов. Тоа сфаќање беше доминантно во владејачките кругови се до 1964, кога се одржа едно советување во Клубот на пратениците. Говор одржа Мито Хаџивасилев Јасмин, кој рече дека е крајно време да се престане со прогонување на младинците кои на разни места пишуваат пароли: „Да живее ВМРО!". Постојат и други примери. Во 1944 година се говореше од страна на тогашните моќници дека Гоце Делчев и Илинден не треба да се слават бидејќи тој бил „Бугарин“, а Илинденското било „бугарско востание“.

ФОРУМ: Дали навистина Делчев се изјаснувал како Бугарин и зошто?

КАТАРЏИЕВ: Ваквите прашања стојат. Сите наши луѓе се именувале како „Бугари“...

*

КАТАРЏИЕВ: Што се однесува до „бугарштината“ на нашите дејци, мора да се знае тоа дека нашите луѓе поминаа низ бугарски образовни институции, низ школите на Егзархијата, која ја спорведуваше бугарската великодржавна политика. Целта на тие школи беше во Македонија да создаваат интелигенција со бугарска свест и таа даде свои резултати од гледна точка на бугарските интереси. Нашите луѓе апсолутно ја прифатија и бугарска култура и се запознаа и со политичкиот живот на Бугарија и со нејзиното револуционерно движење, кое го прифатија како искуство. Јас ќе ви кажам нешто за што знам дека денес ќе наиде на противење. Првото име на македонска ослободителна организација било „Б'лгаро-македоноодрински револуционерни комитети“. Тоа го објавив уште во 1965 година и оттогаш наваму овде тоа се оспорува, во Бугарија се прифаќа. Нема никаква валидна документација што би можела да го оспори тоа сознание. Меѓутоа, брзо се сфати дека бугарската основа - тоа можете да го најдете во делата на Христо Татарчев и на Ѓорче Петров - е тесна основа за мобилизација на сето население во Македонија, она кое имаше потреба од слобода и развој. Затоа доаѓа до промена на името во ТМОРО. Тоа е периодот кога се јавува т.н. македонски политички сепаратизам и тоа е почетокот на развојот на македонската национална свест. Тоа е резултат на еден тежок процес, кој трае од Илинденското востание до 1908 година, период на жестока битка на пропагандите. Тука се војните од 1912-1918 година и, најпосле, непосредно по Првата светска војна, значајна е декларацијата на претседателот на САД Вудро Вилсон за правата за самоопределување, потоа Декретот за мир, издаден по Октомвриската револуција, романтизмот што ги зафати војничките маси - сето тоа влијаеше за брза експлозија на националната самосвест кај Македонецот. Оттука, нема никаква основа тврдењето дека ние сме производ на Коминтерната и на Коста Новаковиќ. Впрочем, тоа може да се потврди и веќе од 1922 година, во активноста на македонските писатели и емиграција, како и појавувањето на дела на македонски. Потоа имаме дефинирање на употребата на поимот „македонски Словени“ од страна на Венизелос, употребата на терминот „македонски Словени“ во речникот на англиската дипмломатија, почнувајќи од 1925 година.

*

Македонската национална идея - започнала да се развива след 1903. Без коментар!

КАТАРЏИЕВ: Кога во почетокот на триесеттите Бугарија почнала да се приближува кон Југославија, Иван Михајлов станува еден од главните опоненти, исфрлајќи ја паролата дека тоа се врши на сметка на Македонија.

Инаку, еден од условите на југословенско-бугарското зближување беше елиминирањето на врховистичката организација на Ванчо Михајлов. Тоа е договорено на средбите меѓу двата суверена - царот Борис и кралот Александар.

Оној момент кога Михајлов почувствува дека му се извлекува „чергата под нозете“, тој почна да спроеведува јавна политика на македонски сепаратизам. Резултат на тоа е Големиот Македонски Собир во Горна Џумаја (Благоевград), во февруари 1933 година, каде беше прокламиран чекор напред - од битка за автономна, во битка за самосотојна Македонија.

Во тој настап, и подоцна, Михајлов на моменти жестоко ја критикува бугарската политика, дека таа политика нема чувство за потребите на „Бугарите“ во Македонија и дека ја упропастува истата. Објективно кажано, Ванчо Михајлов во Пиринска Македонија вршеше физичка македонизација. Тоа значи дека сите кадри во администрацијата мораа да бидат македонски, сите кадри во образованието да бидат Македонци (тој не примаше ни еден учител од Бугарија), за на неговата пиринска парадржава да и придаде карактер на вистинска македонска држава, која утре, при обединувањето на Македонија, треба да биде Пиемонт.

Создаде дури и финансиски институции (банки), па формално, во очите на светот, Пирин изгледаше како „македонска држава“, а тој како нејзин „претседател“. Тоа, независно од неговата волја, создаваше регионална свест.

Ќе треба да заборавите дека таа регионална свест имаше своја основа во влијанието на санданизмот, кој беше апсолутен противник на бугарската политика и кој се залагаше за самостојност на Македонија. Наследството од санданизмот, во времето на Ванчо Михајлов, влијаеше и за содавање на таа регионална свест, а врз неа се изгради и националната свест.

Факт е дека оној момент кога ВМРО беше забранета, во 1934, Mихајлов нареди никој да не и се спротиставува на таа наредба и да се предаде оружјето. Како дете јас сум сведок на тоа кога во нашето село четниците на Михајлов ги предаваа пушките.

Тоа се доживеа како големо олеснување, бидејќи значеше ослободување од вмровските даноци, од обврските да се служи во вмровската милиција, да се биде стражар итн.

КАТАРЏИЕВ: Јас верувам во национален имунитет на Македонецот. И ова е само една привремена појава во македонскиот национален корпус која мора да се одболедува, а која по мене има своја историска димензија.

Таа тргнува оттаму што предците на голем дел од луѓето што ја застапуваат пробугарската опција, работеле во бугарски институции и оттаму ја црпеле својата егзистенција. Тие минале низ егзархиските институции и нивните наследници го носат тоа чувство.

Од друга страна, голем дел од нив биле репресирани од страна на минатиот систем, па нивното сегашно дејствување е резултат и на извесен отпор. Тие македонизмот го дожувуват како нешто агресивно и опресивно во однос на нив. Тоа што се случуваше од 1945 до 1970, таа негативна енергија акумулирана во некои луѓе треба да се изживее по природен пат.

Ќе треба да се врши репресија, но истовремено треба да се даде отпор. Ќе треба се да се препушти на логиката дека ова овде е стадо без кучиња. Ако го чувте премиерот на ТВ А1, тој рече дека не се откажува од се што досега напишал и кажал. Мислам дека ако таа изјава се доведе во склад со она што го пишуваше во Пулс 1995 година, кога кај себе подвлекуваше поинакво етничко чувство од македонското, односно кога ја проблематизираше својата етничка свест и национален интегритет, значи дека отпорот е апсолутно неопходен.

Нормален, легитимен отпор од страна на македонскиот национален интегритет. Не може да се прави политичка кариера врз негирање на личниот национален идентитет.

Да повторим думите на скопския академик: Во идеологијата на Ванчо Михајлов и на оној дел на македонското национално движење коешто на чело со Тодор Александров се приближи кон Бугарија, македонскиот народ беше збирна именка. Таа се однесуваше на сите жители во Македонија - „Бугари“, Албанци, Власи, Турци... И никакви етнически македонци не е имало за Иван Михайлов, нито преди 1944, нито след това, да допълним!

Стъпката от териториален сепаратизъм към национален сепаратизъм е въпрос на време и интерес за Ванчо и шефовете му! Не му е достигнало времето, макар през 1944 пак да е опитал! Ама чак през септември 1944 при изтеглящи се от Балканите германски войски и при вече създадена де-юре РМакедония в рамките на Юго-федерацията!

И после добре, че беха хората на Дучето и Ватикана, че да отърве кожата, щото ген. Вълков и адм. Канарис ги е немало вече!

да премине от политически към етнически сепаратизъм, когато той почина през 1991 като непоклатим българин?!

Почина през 1990, 5 септември. Не му стигнало времето да стане от българин етнически македонец. Ха-ха-ха!

Отивайки в Скопие в началото на септ.1944 Ванчо е изгонен дори от Киро Дрангов и Й.Чкатров! Вече не е бил фактор за/в Македония! Остава само смърната му сянка - десетките "михайловисти", които БГ-комунисти и Юго-комунисти избиват! И след създаването на РМакедония през 1944 в състава Юго-федерацията и то от идейните му противници (комунистите, на които времето им стигна - въпросът е бил не ДАЛИ да се създава македонска държава, а кой ще я създаде по-напред!), Ванчо става ненужен! И вегетира в Рим като американска "консерва" в "складовете" на Студената война до 1987, когато ужким противниците му комунисти го ре-активират чрез Йордан Величков, Червенков, Младенофф и Гоцев в пиковия момент на "възродителния" процес без съгласието на американците (МПО спира финасирането му)! Но изпълнението му пред Кеворка беше толкова нагласено и неубедително от гледна точка на българската националистическа пропаганда за вътрешна употреба, че самите комунисти го орязват от 180 минути на 20 минути! Що го крият пълния запис и до сега??? А?

наистина е бил не дали да има македонска държава, защото такава има едва от 1991, а дали Йосиф Висарионович Джугашвили - Сталин ще даде Вардарска Македония на БКП или ЮКП. И това нямаше да има никаква връзка с появата на македонската нация ако не бяха антибългарските интереси на Йосип Броз Тито, който реши да македонизира Вардарска Македония. Я да си спомним как ръководителят на македонската комунистическа партия Методи Шаторол - Шарло, уж противник на Иван Михайлов, през 1941 присъедини компартията във Вардарска Македония към БКП и как после беше изключен от ЮКП заради това и намери убежище в София...