По личната поща получих един материал от "далечната" 2000 г. Той касае същото "интервю" (което може и да не е било с Никола Карев, а някой негов съименник). И хотелът не е бил в Солун, а в Битоля. Както и да е ... това не променя досегашните констатации а само добавя нови нюанси:

"Утрински весник", брой 329 от 22. VII. 2000 г. (възможна е неточност на броя и датата!):


1.

По откривањето на интервјуто на Никола Карев за "Акрополис" во 1903


Одважноста на претседателот на Крушевската Република


Грчкиот новинар разговарал токму со Никола, најпознатиот борец за Македонија од семејството Кареви - сето вклучно во Движењето


Интервјуто на Никола Карев за грчкиот весник Акрополис, објавено на 8 мај 1903 година, е првото, досега познато интервју на член на најтесното раководство на ВМРО пред Илинденското востание. Тоа го предизвикува љубопиството на современите читатели и поради погледите на Карев за борбата на Македонците за ослободување и поради односот на Грците кон Востанието и кон Македонија и Македонците.

Овој исклучителен, слободно ќе може да се нарече, историски документ го откри и го преведе на македонски јазик г-ѓа Елефтерија Вамбаковска, вработена во Институт за национална историја. При вчерашната средба со г-ѓа Вамбаковска во редакцијата на "Утрински весник" најнапред не интересираше начинот на кој таа дошла до интервјуто.


- Пред извесно време од соседна Грција добивме неколку мошне интересни историографски изданија. Меѓу нив е и делото со наслов Та тетрадја ту Илинден, (Атина 2000) подготвена за печат и публикувана од Георгиос Пецивас што претставува еден вид независно издание и претпоставува заобиколување на силно присутната селекција, па и цензура (да ја наречеме), на официјалната грчка историографија. Книгата е поделена на два дела. Во првиот дел е поместен дневникот на првиот секретар на грчкиот конзулат во Битола Јон Драгумис, а во вториот дел Г.Пецивас има поместено цела збирка разни документи кои се однесуваат на Илинденскиот период.

Авторот на "тетратките" Ј. Драгумис е познат националистички борец за голема Грција. Во Битола дошол 1902 година и меѓу првите започнал да организира борба против Внатрешната организација, која, ете, успеала да ги привлече во своите редови речиси сите македонски патријаршисти, со што ги загрозувала грчките "интереси" во Македонија.

Прелистувајќи ја книгата, особено делот Прилози, бев пријатно изненадена кога на стр.553 (документот бр.21) пред мене се појави наслов "Интервју со член на Комитетот". Со љубопитност го барам името на членот на Комитетот, но и на новинарот.

Новинарот, чиј идентитет на крајот е означен со иницијали, ни ја открива личноста со која се сретнал, со следниот краток осврт: Во Битола ја имав среќата и честа да се запознаам со еден бугаризиран Македонец - учител, член на Комитетот кој се вика Карев. Со овој човек случајно се запознав во хот. "Монастирион", односно "Отел Монастир", како што го викаат во Битола. Карев се држеше многу резервирано кон мене се до оној момент кога "Гркот од Крушево, по име Папагудас" не ми го претстави. Потоа се ослободи и откако погледа лево-десно ми призна дека бил "бугарофрон" и член на Комитетот.


Дали елементите што ги дава грчкиот новинар биле доволни за да се тврди со сигурност дека станува збор за Никола Карев?


Уште на почетокот пред мене се поставија повеќе прашања и дилеми: прво, се споменува презимето, но не и името, а Кареви имало повеќе и сите биле во Движението. Но, меѓу нив само еден бил учител и раководител од повисок ранг, тоа бил Никола. Значи, нема сомневање дека тој е Никола Карев.

Второ, и можеби најважно: можно ли било во тие тешки години на конспирација, особено во времето пред Илинден кога во Македонија особено во Битолскиот округ, имало чести и жестоки судири меѓу четите и аскерот (период на т.н. непрокламирано востание) а будноста на турските власти била подигната на многу високо ниво, повторувам, можно ли било во едно такво време, во битолски хотел без разлика што бил сопственост на еден крушевски Влав, Карев да се открие пред еден Грк (и не само пред него), а се знаело дека Грците соработувале со турската власт во борбата против македонското движење?

Трето, на документот стои "Атина четврток 8 мај". По се изгледа тогаш било објавено интервјуто. Кога се водел разговорот не се знае, но сигурно тоа морало да биде неколку дена пред 8 мај, по солунските атентати. Карев само што беше минал во илегала по враќањето од Смилевскиот конгрес.

Четврто, познато е дека раководителите на Македонската организација не контактирале со новинари во земјата и надвор од неа. Исклучок е интервјуто на Јане Сандански и, веројатно, на Д.Груев дадени во друго време и поинакви услови. Дали интервјуто на Н.Карев е единствено дадено од еден раководител на Организацијата пред Илинденското востание, останува допрва да се потврди.


Како ја коментирате содржината на интервјуто. Што значи терминот бугарофрон?


Што се однесува до содржината на интервјуто оставам да суди науката и читателите. Мое мислење е дека тоа содржи контрадикторности и нелогичности. Интервјуто всушност и започнува со една нелогичност. Карев изјавува дека е Бугарин по убедување, а на првото прашање на новинарот: "Дали е Македонец", одговара со "да"!


Самиот новинар го прогласува Карев за Македонец, но бугаризиран, а го започнува интервјуто со прашањето што е (по националност)? Се гледа дека за него поважно било етничкото потекло - дали бил Македонец, што за Грците било синоним за Грк. Инаку, тоа "по убедување" за нив не било важно - убедувањето се стекнувало и било менливо.


Бугарофрон, во буквален превод би значело - човек што мисли на бугарски начин, којшто мисли како што мислат сите Бугари. Денес Грците имаат сличен термин - етникрофрон кој има слично значење, имено - човек што мисли на својата нација, односно Грк кој мисли на Грција. Денес Македонците во Егејска Македонија своите сонародници кои се погрчиле ги нарекуваат - етникофрони.

За нив во 50-те и 60-те години се издаваа и посебни уверенија дека се етникофрони, а заедно со нив се издаваа и уверенија за подобност, наречени - пистопиитикон киноникон фрониматон кои беа потребни дури и за полагање на приемните испити на факултетите.

Како го објаснувањето поврзувањето на територијата Македонија со етничкиот карактер на населението кое живее во неа?

Новинарот, и не само тој, Македонија ја смета за грчка територија и оттука и луѓето кои тука живеат, според нив, мора да се Грци, потомци на Александар Македонски. Затоа и тој толку настојчиво се обидува да го убеди Карев дека Грк. А, ако не е Грк тогаш е "бугарофрон", "бугаризиран Македонец" и тн. Инаку, лесно се воочува дека интервјуто во е "малку дотерано", приспособено за грчките читатели во 1903 година.