Интервју: Блаже Ристовски, академик, за македонското иселеништво МПО секогаш во Македонците гледала Бугари Андон Димитровски Научниот собир ‘Иселеништвото од Македонија од појавата до денес’ и отварањето изложбата на документи и фотографии ‘МПО 1922 -2000’, покрај другите, ги следеше и академик Блаже Ристовски. Како гледате на фактот дека првпат од постоењето на нашата држава се одржува научен собир посветен на македонското иселеништво? Мене ми е навистина непријатно сознанието дека првпат се организира еден ваков специјализиран научен собир за иселеништвото во Македонија. Ние за 50 години не успеавме да најдеме сили да го разгледаме овој проблем од сите страни за да можеме да го осознаеме и како држава на одреден начин да ги користиме тие сознанија. Какво место, според Вас, зазема иселеништвото во нашата историја? Иселеништвото во нашата историја има голема улога. Речиси не постои позначајна манифестација на македонската организирана дејност во самата територија на Македонија. Се е изразено надвор од нејзините граници. Во емиграцијата се создадоа комитети, здруженија, друштва итн., и таму се креираше македонската национална револуционерна и секаква друга мисла. Ние не успеавме да го согледаме тоа значење и затоа сметам дека овој собир претставува една можност не само да се согледа проблемот во својата целина, туку и да се извлечат одредени поуки за дејствување на државата во однос на овој проблем. Тоа е она што на своите колеги им го предочив и во мојот поздравен збор. Што очекувате од овој собир во врска со иселеничкиот проблем на Македонија? Јас мислам дека иницијативата на поранешното Министерство за иселеништво и Институтот за национална историја е за секоја пофалба, зашто за првпат на еден ваков сеопфатно замислен начин има можности да се согледаат историјата, развитокот, состојбите и перспективите на иселеништвото од Македонија. Затоа и очекувам Научниот собир преку рефератите, и особено преку дискусиите, да придонесе за осознавањето на иселеништвото како фактор во нашиот живот. Сето тоа со цел таа четврта Македонија, како што би рекол Ченто, ние допрва да ја осознаеме. Има премногу заблуди. Јас и во поздравниот збор реков дека во нашето движење имаше различни тенденции. За жал, ние и денеска немаме единство на македонската мисла и на македонската акција. Имаме премногу делби. Тие делби особено се изразени во иселеништвото. Тие се поддржуваат од разни страни. И би сакал да нагласам: ние не треба да се стеснуваме од една вистина дека дури и поделбите на Македонија, во голема мерка, се благодарение на тоа наше самоподелување. Настапувајќи со туѓи национални идеи под фирмата, да речеме, на македонски Б’лгари, Срби или Грци, ние го испуштивме Букурешт и не успеавме да се претставиме како Македонци преку политичкиот фактор што не застапуваше пред тие меѓународни форуми. Тоа како искуство е многу драгоцено ако ние умееме да го согледаме како наша вистина. Како наша историска реалност. И мислам дека, поучувајќи се од нашето минато искуство, треба да погледнеме на нашата современост за да не дозволиме и натаму нашите луѓе да се делат и да ја загубиме предвид националната македонска компонента која е единствениот ‘рбет што може да ја зачува македонската држава и да ја обезбеди перспективата на македонскиот народ. Какво е Вашето мислење за изложбата на МПО? Немам ништо против изложбата посветена на МПО. Меѓутоа, требаше заедно со неа да се направи изложба и на Македонскиот народен сојуз. Така ќе можеше да се види дека покрај македонски Б’лгари во нашата емиграција имало и македонски Македонци. Тоа е суштественото и мислам дека тоа е она што треба и овде да се забележи и да се истакне. Немам ништо против таа изложба. Ни треба да ја осознаеме таа вистина: дека МПО беше формирано и беше застапувано од Тодор Александров, па потоа дојде Ванчо Михајлов, кој продолжи да го раководи. Таа тенденција за македонски Б’лгари беше владејачката платформа врз која дејствуваше таа организација и дејствува до денеска. Независно од тоа што одредени групации сега се обидуваат некако да се диференцираат. Тоа е едната страна на нашето иселеништво и тоа не најголемата. Она што постоеше, да речеме, од триесеттите години па наваму континуирано, и кое продолжи до денеска, тоа беше свеста за македонската национална посебност, за македонскиот јазик, македонската нација, македонската култура и историја. Тоа го култивираше Македонскиот народен сојуз во Америка и тој се вклучи во НОБ, а помагаше и по ослободувањето. Затоа мислам дека на изложбата требаше да се укаже, барем на едно пано, дека МПО секогаш настапува со тезата за македонски Б’лгари.