При нас случаја е “леко“нагласен но има го в секоја национална историографија, нарочито образовнатѕа част.
----------------------------------
За грешните историски митови во РС Македонија и формирањето на Заедница за безбедност на Балканот

Пишува: Доц. д-р Иван Динев Иванов/ University of Cincinnati

Следејки ја последната неуспешна рунда преговори во мешовитата интердициплинарна комисија за историски и образовни прашања помеѓу Бугарија и РСМ oд 21-22 октомври 2021 г., ја забележав следната констатација од страна на копретседателот од бугарска страна Ангел Димитров: “Нашите [Македонски] колеги едноставно не можат да дозволат размислување за заедничка историја, за онака како што е запишана во Договорот за пријателство и добрососедство.” Понатаму тој најави дека “главната разлика во пристапот всушност се сведува на нашето единствено очекување—да почнеме да ги почитуваме научните критериуми и историските принципи и стандарди. […] Кога во учебник се толкува историско време, не можат да се покажат само двете гледишта во двете земји, туку и кој е доминантниот однос кон ова историско време на светската историска наука. За нашите колеги, се покажа дека оваа позиција е некако неважна.”1

Овие набудувања ме потсетија на неколкуте тврдења на македонските политоколози и аналитичари како Петар Арсовски кој поставуваше пред неколу месеци во различни емисии на македонските медиуми дека „дури ние [македонската страна] погрешно да ја интерпретираме историјата, тоа е наша историја, по ѓаволите. Ние имаме право на наши национални митови, па нека се и грешни. Така што таа [бугарска] позиција е шизофрена.”2Во принцип, Арсовски е во право дека секоја нација има право на свои митови како дел од процесот на градење на национална свест. РСМ ја имаше оваа можност да гради и ревидира самостојни национални митови три децении по независимоста во 1991 година.

Во меѓународната политика е аксиоматично дека не е во долгорочен интерес на која да било нација да гради митови кои ја ставаат споменатата нација во конфликт со другите соседни или партнерски нации. За тоа, одговорност на оние кои ги градат овие митови e дека истите нема да бидат оспорени. Ова е тешка лекција што многу европски народи постепено ја научија во втората половина на 20-тиот век кога требаше да ги ревидираат своите национални митови. Првиот пример во овој поглед е француско-германското зближување по крајот на Втората светска војна, кое во суштина го елиминираше антагонизмот меѓу двете земи и помогна да се трансформираат двете континентални сили во движечка моќ на европската интеграција. За да го овозможи ова, Германија мораше да се откаже од вградената во националниот мит ревизионистичка конструкција дека Французите неправедно ја казнија за време на Првата светска војна со преземање на Алзас-Лорен, додека Французите мораа да го ревидираат нивното национално разбирање дека Германците претставуваат квинтесенцијална закана за францускиот интегритет и национална безбедност.

Вториот пример за кој се сеќавам е промената на односот кон турското малцинство во Бугарија. Кон крајот на комунизмот режимот во Бугарија разви погрешен мит за нација и национално единство, оправдувајќи ја промената на имињата на бугарските Турци што доведе до нивно масовно иселување од Бугарија во крајот на 80-тите години на 20-тиот век. Бугарската јавност брзо го напушти овој погрешен национален мит и оваа тотално промашена политика по колапсот на комунизмот во 1989 година. Како резултат на тоа, модерниот бугарски историски наратив прифаќа мултикултурниот карактер на современата бугарска нација. Затоа денес за големо незадоволство на одредени бугарски националисти, во учебниците се истакнува не само конфликтот туку и соработката помеѓу муслиманите и христијаните во бугарските земи во османлискиот период. Конечно, процесот на ревидирање на националните митови во земите од Европската Унија не е завршен, но во моментов најважниот елемент од создавањето на националниот мит е разбирањето дека тој треба да се гради на начин што го поддржува зближувањето на нациите во ЕУ, а не нивното поделување. Пример во овој поглед e интерпретацијата дека етничкото потекло на династијата Асеневци во текот на Второто Бугарско царство е влашко—ваквото разбирање не само што не го загрозува бугарскиот национален мит туку и зајакнува перцепцијата за заедничката историја и најблиските врски меѓу Бугарите и Романците.

Зошто беше потребно уриването на тие грешни национални митови во Европа по Втората светска војна кои толку страсно ги бранат голем дел од историчарите и анализаторите во Скопје? Нивното уриване и замена со нови конструкции кои го акцентират заедништвото врз основа на заедничкото минато и споделена иднина беше важно за успехот на европската интеграција по Втората светска војна. Политикологот Дејвид Митрани најави во 50-тите години на 20-иот век дека постои процес на политичка интеграција при која што „овластувањата и должностите се предаваат на регионалните и другите власти“ и како резултат на тоа се појавува самоодна тенденција на формирање на нова власт „над“ територијалните држави којa се зацврстува и консолидира.3Во истото време научникот Карл Дојч забележува дека директниот резултат од оваа интеграција е формирањето на безбедносни заедници. Овие заедници се „социјални групи со процес на политичка комуникација, одредена машинерија за спроведување и некои популарни навики за усогласеност.“ Тие добиват капацитет да дејствуваат како политичка единица и имаат „способност на единицата да го контролира сопственото однесување и да го пренасочува сопственото внимание.“ Со спојување на безбедноста и заедницата, се појавуваат нови типови на интеракции каде што „членовите на таа заедница нема да се борат меѓу себе физички, туку ќе ги решаваат своите спорови на некој друг начин.“4

Дојч тврди дека постојат два вида безбедносни заедници врз основа на степенот на интеграција меѓу единиците на единицата. Првата е наречена здружена заедница (amalgamated community) која претставува формално спојување на две или повеќе претходно независни единици во една поголема единица како што се случаите на Соединетите Американски Држави и Швајцарија, каде што одделни држави (во случајот со САД) или одредени заедници (во случајот со Швајцарија) формираат поголема и интегрирана целина — единствена и стабилна политичка единица (на пр. федерација или конфедерација). Овој концепт е сличен на идејата на Иван Михајлов за Македонија како Швајцарија на Балканот при што различните етнички заедници ќе се спојат во еден кохерентен политички ентитет. Втората се нарекува плуралистичка безбедносна заедница (pluralistic security community), која ја задржува правната независност на одделните влади како автономни единици каде што две посебни владини единици формираат безбедносна заедница без да се спојат во кохерентен политички ентитет. Овој концепт одговара на стуктури како НАТО и Европската Унија, кои не само што обезбедуваат заеднички простор на безбедност, економски слободи и соработка, туку и на заеднички вредности. Дојч признава дека „плуралистичките безбедносни заедници (pluralistic security communities) се покажаа како нешто полесно да се постигнат [и] да се зачуваат отколку здружени заедници (amalgamated communities)“5.

Природно, појавата на безбедносни заедници не е можна доколку кај едниот партнер постои чувство дека другиот го третира како извор на закана или гради наратив со кој вториот се гледа на антагонистички, непријателски и заканувачки начин. Всушност, таквиот наратив е доволен да го поткопа самиот концепт на безбедносна заедница. Истовремено постојат различни економски, политички и социјални стимулации за зачувување и консолидирање на безбедносната заедница и дел од тој процес како што дискутиравме претходно е ревизијата и преиспитувањето на многу национални митови во насока која ги зближува нациите наместо да ги раздвојува. Процесот на градење безбедносни заедници е бавен и затоа тој може да создаде можност за надворешни актери со стратешки интереси да го поткопаат интеграцијата со повторно разгорување на поделби и грешни митови кои би можеле да го загрозат формирањето на плуралистичка безбедносна заедница.

Во овој поглед, има барем неколку грешни национални митови врз кои се гради современиот историски наратив во РСМ во односите кон Бугарија кои се реална пречка за тоа таа земја во моментов да учествува во процесот на градење на безбедносна заедница на Балканот преку НАТО и ЕУ. Прво, како што објасни Ангел Димитров митот за автохонтноста на Самоиловото царство е поддржан од многу малку историчари додека водечките медиевисти потврдуваат дека тоа царство ја продолжува традицијата на Првата Бугарска држава. Второ, лажен мит е дека Османлиската империја не дозволила самоидентификација на словенското население во Македонија кон крајот на 19 век за да ја потисне самоидентификацијата на етничките Македонци и само затоа тие морале да се идентификуваат както етнички Бугари (или Булгар Милиет). Трето, целосно е неточно дека бугарската Егзахија е била “туѓа пропаганда” за словенското население во Македонија. Ако таа е “туѓа пропаганда,” тогаш практично не остануват институции—интелектуални и духовни центри—преко кои се реализира преродбата во Македонијa. Просветлувањето во Европа (дел од кое е и Преродбата или Возраждането) е возможно само откако се создададени и зголемени образовните институции. До крајот на 1913 година Бугарската Егзархија одржува на територијата на европска Турција 1373 училишта, од кои и 100 средни училишта (прогиманзии и гиманзии) со 2266 наставници и во кои 79 илјади ученици, кои продобиват критични вештини за секое модерно општество вклучувајки ги овде читањето, пишувањето и пресметувањето.6Не постои историска или политичка перспектива според која толкувањето на овие три митови во историографијата на РСМ да ја олеснува блиската соработка меѓу Софија и Скопје како дел од формирањето на безбедносна заедница во регионот.

Зошто ни е потребна ревизија на овие митови за кои аналитичари како Арсовски тврдат дека РСМ има право? Прво, нивното постоење претставува пред се закана за внатрешната кохезија на македонскиот идентитет и создава неостварливо чувство за нужност од непотребна одбрана преку декларирање на меѓународно признати наративи како “шизофренични“ и “апсурдни.“ Второ, уште поважно е дека изградбата на погрешни национални митови со негирање на општоприфатено заедничко историско минато претставува директна значителна закана за процесот на градење безбедносна заедница во една проширена кон Западниот Балкан Европска Унија.

Исто така, би сакал да предупредам дека имаме многу неодамнешни примери за тоа дека поддршката на грешни митови—современи и историски—претставува голема закана за кохезијата на безбедносните заедници и може опасно да ги уништи можностите за иднината на „цела и слободна” Европа. Кампањата за Брегзит во Обединетото Кралство (ОК) во 2016 година даде одлични примери за тоа како таквите митови можат да ја поткопаат европската интеграција. Тие вклјучуваа аргументите на поддржувачите на Брегзит дека ЕУ е неспособна да обезбеди просперитет и благосостојба за граѓаните на ОК, загриженост дека ЕУ ја ограничува способноста на Британија да ги контролира своите миграциски политики и да ја заштити британската култура, исто како и антиелитистичко чувство дека земјата треба да ги отфрли “корумпираните“ Британски и европски елити и нивната поддршка за останување во ЕУ.7

Така, неточните (во овој случај национални) Британски митови имаат денес своите штетни краткорочни и долгорочни економски, политички и социјални последици на Брегзит. Грешните митови на oние кои го поддржаа Брегзит пропаднаа по повлекувањето на Лондон од ЕУ кога се појави уште еднаш прашањето за Ирскиот бекстоп (the Irish backstop), исто како и проблемот за слободното движење на стоки и за мобилноста на работната сила помеѓу ЕУ и ОК што доведе до голем недостиг на бензин и производи за широка потрошувачка во летото и есента на 2021 година.

Сепак, во однос на неуспешните дискусии во мешoвитата македонско-бугарска комисија постои одредена надеж дека младите интелектуалци од двете страни на Деве Баир ќе кренат гласови и ќе почнат да ги уништуваат лажните и грешните национални митови за да помогнат да се изгради заемно прифатлив наратив кој може да разговара со повеќе различни публики. Веројатно оставката на некои експерти во комисијата чија цел беше да ги бранат, а не да ги модифицираат погрешните национални митови е добар чекор. Најискрено се надевам дека нема да бидат потребни три и повеќе децении во кои преговорите да одат во ќор-сокак за да можеме да ги ревидираме тие грешни митови, бидејќи итната изградба на безбедносна заедница е во стратешки интерес на двата народа. Меѓувремено процесот на тврдоглаво устварување на истите грешни национални митови веројатно им служи добро на интересите на „ туѓите попаганди“ во РСМ, но никако не им служи на интересите и на македонскиот и на бугарскиот народи.

1Прескоференција на Ангел Димитров во Министерство на надворешните работи на Република Бугарија, 22 октомњри 2021 година, <https://youtu.be/exDHcDCtDrQ>

2Емисија “Само вистина“ со Богдан Илиевски и Петар Арсовски, 30.6.2021 (1 дел), <https://youtu.be/cytpOolGXUo>

3David Mitrany, “A Working Peace System,” inThe European Union: Readings on the Theory and Practice of the European Integration, ed. Brent Nelsen and Alexander Stubb (Lynne Riener Publishers, Second Edition, 1998), 99.

4Karl Deutsch, et al, “Political Community and the North Atlantic Area” inReadings on the Theory and Practice of the European Integration, ed. Brent Nelsen and Alexander Stubb (Boulder, London 1998), 118.

5Karl Deutsch et al, Political Community and the North Atlantic Area: international organization in the light of historical experience, (Princeton University Press, 1957), 29.

6Петър Петров, Христо Темелски, “Църква и Църковен Живот в Македония,”Македонски Научен Институт, София, 2003, <http://macedonia.kroraina.com/pp_ht/>

7John Mauldin, “Three Reasons Brits Voted For Brexit,”Forbes, 15 July 2016, <https://www.forbes.com/sites/johnmauldin/2016/07/05/3-reasons-brits-voted-for-brexit/?sh=723aa271f9d6>

https://tribuna.mk/za-greshnite-istoriski-mitovi-vo-rs-makedonija-i-formiranjeto-na-zaednica-za-bezbednost-na-balkanot/

Съдържаниет е скрито
Влезте за да го видите