Грешка няма ... / Политика, Свят / Македония

Ако не живеев, барем да умрам како Македонец

Стојан Георгиев од Петрич со солзи раскажува за премрежињата што ги преживеал за Македонија. Пеце Бенишев од Леринско го одржува жив огнот на македонштината што Грција со сите сили се обидува да го згасне. Стариот мајстор Трајко од Пустец го врежува македонското сонце на своите ремек-дела од камен. Секој од нив има посебна судбина. Нивните три судбини заедно ја раскажуваат големата македонска приказна

Спорот со името меѓу Македонија и Грција не е проблем само во кабинетите на политичарите во Брисел, Букурешт и во Њујорк. Фати 19-та година како проблемот со името и идентитетот се прекршува врз грбот на Македонците во Бугарија и во Грција. Тие луѓе, кои лежеле по затвори, кои биле бркани од работа затоа што јавно ги кажуваат националните чувства, на кои им биле одземени пасошите, чии семејства и денес страдаат поради нивната упорност да се спротивстават на асимилацијата и на туѓата пропаганда многу повеќе знаат што значи зборот Македонија од тие што се препукуваат за неа на предизборните митинзи во Скопје, Атина или во Софија.

Стојан Георгиев од Петрич одлежа осум години во бугарските затвори затоа што јавно кажува дека е Македонец. Пеце Бенишев од Леринско оди од битка во битка против Грција во судовите во Атина и во Стразбур за да добие право да се вика така како што се вика. Мајстор Трајко од Пустец, Мала Преспа, на чешмите што ги прави од камен втиснува жолто сонце - тоа е неговиот начин да ја одржи врската со Македонија.

Стојан, Пеце и Трајко ги раскажуваат своите приказни како парадигма на животот на Македонците преку граница. Сите притисоци врз нив, замките што низ годините им ги поставуваат државните системи на соседните држави и дводецениското вртење во круг во спорот за името не ја згаснаа надежта дека некогаш ќе се изборат за своите права. Овие луѓе секој посебно, но со иста мисла во срцата, одат по светот и ја раскажуваат македонската вистина. Така ги бранат и името, и јазикот, и идентитетот. Очекуваат дека Македонија ќе влезе во ЕУ и оттаму како рамноправна држава ќе може да ги штити правата на македонското малцинство во соседните држави.

Пеце против Петрос

Петрос Васиљадис наспроти Пеце Бенишев - едниот е Грк, другиот е Македонец. Две имиња и презимиња, но Петрос и Пеце не се двајца луѓе. Тоа е еден ист човек, поделен на две од грчкиот државен систем, кој им стави грчки имиња на Македонците и со сите механизми на власта ги спречува да се изјаснат како Македонци што зборуваат македонски јазик и имаат држава Република Македонија.

Бенишев три години бара Грција да му го врати македонското име. Процесот сега е во главниот административен суд во Атина. Судиите за шест месеци треба да решат дали ќе му го одобрат барањето. Ако судот се изјасни негативно, следна адреса е судот за човекови права во Стразбур.

- Тешко е да си Македонец во Грција. Живееме во многу националистичко општество, кое со сите сили работи на тоа да се заборави македонското прашање. Сепак, гори еден пламен, кој грчките власти не успеаја да го изгаснат. Се надеваме дека од борбата што ја водиме ќе излеземе како победници - вели Бенишев.

Презимето на неговото семејство било сменето во 1936 година, осум години откако Грција почна да ги менува македонските имиња и топоними. Тогаш и Горно Врбени, селото на Пеце, преку ноќ стана Ксино Меро (Кисела Вода). Думкалови станаа Думкос, Тачеви сега се Јоанидис, а Попови се презиваат Папас.

Апсурдите се редат, раскажуваат жителите на Леринско. Од двајца братучеди, едниот се изјаснува како Македонец, другиот како Грк. Слободан Манѕов (на грчки Лефтерис Манѕас) има две ќерки. Постарата учи македонски јазик и сака да го зборува. Помалата, која повеќе се дружи со Грци отколку со Македонци, одбива да зборува македонски оти наставниците и рекле дека тоа е „ѓупски јазик“.

- Старите сé уште се плашат, а младите се срамат да зборуваат на мајчин јазик. Стравот ќе помине, но што правиме со срамот? Тоа е многу пострашно - вели Слободан.

Горно Врбени има околу 1.500 жители. Сите се Македонци. Но во единственото училиште во селото никогаш не се прозборе ниту се напиша еден збор на македонски. Нема кој од селаните не ја знае приказната за училиштето. Велат, го изградија наши мајстори, од славното битолско село Смилево, во 1903 година. Изградбата завршила во 1908-та, пред на тие простори да дојдат Грците. Било запалено, па реновирано во 1912 година. Учениците учат на грчки.

-Врз нас нема отворени притисоци, но цел државен апарат е впрегнат за да се спречи тука да се развива македонштината. Ако Грција поинаку ги употребеше тие пари што ги даде за пропаганда во училиштата и медиумите за да ги асимилира Македонците, сега немаше да биде погодена од економската криза - коментираат жителите на Горно Врбени.

Строгиот грчки режим особено се засили во периодот од 1936 до 1940 година. Старците уште се плашат јавно да зборуваат за тортурите вршени врз нив. Дури и тие што биле осудени на смрт, а некако успеале да ги преживеат затворите, на прашањата за минатите времиња одговараат со три збора: „Не се сеќавам“.

- Жива е пропагандата, но живи се и приказните на бабите и дедовците што се пренесуваат од колено на колено. Ако успееме да го внесеме македонскиот јазик во системот на образование во Грција, тука ќе се појават многу Македонци што сега ги кријат националните чувства. За нас најдобро е Македонија да зајакне економски, да влезе во ЕУ, за да може таму да се бори за правата на македонското малцинство во Северна Грција. Тоа е клучот да се преобрати населението - вели Бенишев.

Партијата на Македонците во Грција, Виножито, точно 20 години води спор против Грција, која одбива да го регистрира здружението на граѓани „Дом на македонската култура“. Процесот е почнат во далечната 1989 година. Епилог нема.

- Тоа покажува колку грчката администрација е упорна и истрајна во намерата да ги сотре Македонците од Лерин. Притисоците од минатите времиња не се намалија. Само ја сменија формата. Грција успеа многу да направи, но не успеа сто отсто да ги асимилира Македонците - вели Бенишев.

Во официјалните државни документи, Македонците се Грци. Кога се прави попис на населението, воопшто не се прашува за националноста или за јазикот. Има графа само за државјанство. Тоа, секако, е грчко.

Партијата „Виножито“ е регистрирана во главниот суд во 1995 година, само заради тоа што беше член на група со исто име во Европскиот парламент (групата сега се вика Европска слободна алијанса - ЕФА). Притоа судот во Атина направи преседан. По реакција на европските институции, судиите се состанаа двапати во иста недела. За седум дена ја одбија, па ја одобрија регистрацијата на Виножито.

Европа ги затвора очите пред кршењето на правата на македонското малцинство во Грција.

Македонско државјанство за спокој на душата

Да ја издаде втората книга под наслов „Живот посветен на Македонија“. Македонските власти да му дадат македонско државјанство за да не умре како Бугарин. Ова се двете најголеми желби на 70-годишниот Стојан Георгиев од Петрич, прв претседател на ОМО Илинден, еден од најистурените борци за правата на македонското малцинство во Бугарија. Во книгата сака да ги раскаже сите премрежиња што ги преживеал за македонската кауза. Државјанството му треба за да има спокој на душата.

- Цел живот се борам за Македонија. Ако не живеев, барем да умрам како Македонец - вели Стојан.
Тој поднел барање за државјанство пред десетина години, но не добил повратен одговор. Претпоставува дека документите не стигнале на вистинска адреса.

Солзите му се побрзи од зборовите додека во кафеаната на неговиот пријател Илија Велев, под сликите на Јане, Гоце, на Александар Турунџе, го отвора својот живот.

- Двапати лежев во затвор. Вкупно, осум години во занданите во Софија и во Нова Загора. Ме ставаа заедно со осудениците на смрт. Тешко е да живееш во Бугарија и да кажуваш дека си Македонец - раскажува тој.

Стојан ја продолжил традицијата на неговото револуционерно семејство. Дедо му учествувал во Илинденското востание. Другиот дедо бил убиен во 1912 година. Стојан првпат влегол во конфликт со бугарските власти уште како гимназијалец. Го фатиле откако сплотил 60 Македонци за идејата да се обединат трите дела на Македонија. Бил осуден за формирање нелегална организација. Од затвор излегол во 1961 година. Продолжил да се бори за правата на македонското малцинство во Бугарија. Во 1990-та тргнал од село до село во Пиринска Македонија за да направи разграноци на ОМО Илинден. Патешествието траело 15 месеци. Деведесет ноќи спиел надвор од дома. Партијата е основана на 14 април 1990 година во Сандански.
- Толку разграноци на партија пред мене направил само Гоце Делчев. Тој успех не го повтори никој по мене - вели Георгиев.

Поради неговата активност, многупати бил отпуштан од работа. Попатно, следувале и испитувања во полиција и притисоци од најразличен вид. Бугарските власти му го одзеле пасошот. Сепак, успеал да стигне на многу меѓународни средби на кои го брани правото на Македонците да се стекнат со своите национални права.

- Таква ми била судбината, да го ширам македонското дело. Верувам во тоа што го правиме. Уште еднаш да се родам, пак ќе се борам за Македонија. Јас го гледам обединувањето на Македонија во рамките на Европската Унија и на Балканот без граници - вели Георгиев.

Велев раскажува што сé правеле бугарските власти за да ги асимилираат Македонците.

- Колку ќотек сум јадел за македонските песни. Облекувавме женски алишта за да го поминеме полицискиот кордон и да стигнеме до Рожденскиот манастир. Никој не може да нé запре. Пак одиме во Рожден, пак сме кај Јане Сандански - вели Велев.

По две години од формирањето, од ОМО Илинден се изроди ОМО Илинден-Пирин. И покрај пресудите од Стразбур, Бугарија одбива да ја регистрира партијата на Македонците.

- Сега државата ни е на колена поради уцените од Грција. Важно е да не потклекнеме, да не се предадеме. Додека постои Македонија, ќе постои и македонското прашање - порачува Георгиев.

Тој е активен член на ОМО Илинден-Пирин. Помага колку што може за партијата да се избори за регистрација, со што ќе може да учествува на избори. Тоа е единствениот пат по кој македонското малцинство може да се вклучи во општествено-политичкиот живот на Бугарија.

Двајцата пријатели нé испратија со поздравот „Многу здравје на Македонија“.

Албанија ги забранува курсевите по македонски јазик во Голо Брдо

Албанија со притисок сака да ги укине курсевите за учениците по македонски јазик во областа Голо Брдо, вели Васил Стерјовски, заменик-градоначалник на општина Пустец. Курсевите се почнати пред помалку од два месеци како граѓанска иницијатива со финансиска поддршка од ЕУ.

- Децата и родителите бараат да се учи македонскиот јазик. Има голема посетеност на предавањата. Кога го видоа тоа, албанските служби почнаа да прават притисок. Ги повикуваат нашите предавачи на информативен разговор во полиција. Полицајците ги бркаат и децата. Очекуваме притисокот да се зголеми пред пролет, кога Албанија треба да прави попис на населението. Целта е жителите на Голо Брдо да не се изјаснуваат како Македонци - вели Стерјовски.

Курсевите ги посетуваат педесетина деца на возраст од шест до 14 години од Голо Брдо, Острени и од други села во таа област.

Едмонд Темелко, градоначалник на Пустец и претседател на партијата Македонска алијанса за европска интеграција, вели дека за овој проблем помош ќе бараат и од амбасадорот на САД во Тирана.

- Се подготвувавме да почнат курсеви и во другите села каде што македонскиот јазик не се учи во училиштата.
Законот тоа не го забранува, а заинтересираноста кај родителите е голема - вели Темелко.

Образованието на мајчин јазик за децата од Голо Брдо е укинато во 1948 година по наредба на тогашниот режим на Енвер Хоџа. По шеесет години, овие курсеви се прва можност да се учи македонскиот јазик во областа на Голо Брдо. Иако населението зборува македонски, официјален јазик во училиштата е албанскиот јазик.

- Се случуваат апсурди. Професорот е Македонец, учениците Македонци, а се учи на албански - вели Стерјовски.

Албанија призна дека постои македонско малцинство само во Мала Преспа. Македонците во Гора и во Голо Брдо немаат ваков статус.

Истовремено, партијата Виножито ја разгледува можноста да почне со курсеви по македонски јазик во областа на Лерин. Во селата во Леринско живее македонско малцинство, но Грција не дозволува настава на македонски јазик.

Жолтото сонце стоплува камен

Жолто сонце ја грее масата од камен во дворот на стариот мајстор Трајко Трајковски од селото Леска во Мала Преспа, Албанија. Ова е Македонија, покажува тој на масата. Кога го обработува каменот, дедо Трајко му дава и душа - шеснаесеткрако сонце има и на чешмите и на спомениците излезени од неговите раце.

- Јас ја сакам Македонија. Телото ми е тука, а душата таму. Ми гори срцето кога слушам дека ни бараат да го смениме името. Јас сум против такво нешто. Непростливо е да се избрише сé што досега е направено. Не смее да се попушти - возбудено раскажува Трајко.
Тој со восхит зборува за градбите што ги оставил зад себе: црквата „Свети Илија“ во струшко Мешеиште, цркви во Битолско, Крушевско, хотели, чешми и други објекти. Зрачи од ведрина додека на македонски јазик, на преспански дијалект и понекој албански збор зборува за Македонија. Мајсторот, со полни 71 година, уште го бараат да работи како во Албанија, така и од оваа страна на границата. На следната чешма, намигнува, ќе го стави македонското знаме.

- Ако дошло ред Грција да командува во цела Европа, таква Европа не ни треба - продолжува старецот додека врти по далечинското од телевизорот за да покаже дека фаќа македонски програми.

Во деветте села во општината Мала Преспа има 5.300 жители, сите Македонци.

Во двете училишта и во гимназијата во Пустец се учи на македонски јазик. Во старите лични карти под „националност“ стои - Македонец. Во новите лични исправи нема таква графа. Ги пишува името и презимето и местото на живеење.

- Според законите на Албанија, Македонците во Мала Преспа имаат одредени права. Проблемот е што тие не се спроведуваат. Според одлука на албанската влада од 1994 година, 60 отсто од наставата треба да е на јазикот на малцинството. Но уште нема испечатено учебници на македонски јазик. Дури оваа година ни ветија дека учебниците ќе бидат готови - вели Васил Стерјовски, заменик-градоначалник на Пустец.

За разлика од Мала Преспа, Македонците од Голо Брдо не добија македонско државјанство откако во 2001 година се укина одредбата во Законот за државјанство со која беа опфатени и Македонците по род. Тие немаат право да учат на македонски јазик.

Општината Пустец поднесе петиција со која бара да се вратат македонските топоними што Албанија ги албанизира во 1974 година. Во регистрите на албанската држава, општината Пустец има друго име - Лиќенас. Сепак, градоначалникот Едмонд Темелко е горд што, покрај албанското име, на симболот на општината стои „Пустец“ на кирилица. Дали е пропуст или нешто друго, но тамошната администрација ова не го избришала.

Автор: Сунчица Стојановска Фотографија: Роберт Атанасовски, Маја Јаневска Илиева