Re: Наследници ? / Политика, Свят / Македония

Jas mozam za mene da kazam , da , CEL SVET pa i jas imam neshto opshto so Aleksandar makedonski , nekoj civilizaciski pridobivki , nekoj genetski ........

Дузина светски историчари вклучени во барањето на античката Ѕвездена Река
Астреус - реката која исчезнала од картите
Подготвил Љубомир Костовски

Малите земји немаат во себе мали тајни - оваа вистина често се потврдува и кога е Македонија во прашање. Јасно, таквата теза обично се потврдува кога географските поими се гледаат низ некаква историска низа на настани: времето е тоа што и на тајните им овозможува огромен, неистражен простор.

Таквата констатација се потврдува и низ полемиката која се води во дел од стручните публикации околу една река, а за чиј идентитет се заинтересирале врвни научници од повеќе сфери. Причината е навидум секојдневна, поточно - риболовечка! Во своето обемно дело (станува збор за дузина томови) "Де натуре анималис" римскиот хроничар Клаудиус Аелијанус, односно Елинеј (170 - 230) напишал дека уште во негово време некои локални риболовци од пределите на античка Македонија користат вештачки мамци за ловење пастрмки! Тој не оставил многу траги за тоа каде се наоѓале овие, без сомнение, инвентивни снабдувачи со храна на своите семејства, освен дека својот занает (или можеби хоби) го практикуваат на реката Астреус (Ѕвездена) која се наоѓала меѓу Тесалоника и Берое. Јасно е дека станува збор за два града - Солун и Бер. Во списанијата што се занимаваат со риболов постои претпоставка дека римскиот хроничар Аелијанус (познат и како Елијан) не навлегувал во тоа од каде дошло ова искуство таму, во пределите на денешна Егејска Македонија, но се проценува дека некои од војниците на Александар Македонски го донеле искуството на правење вештачки мамци од Средна Азија!

Но, тој факт и не е толку значен како полемиката која по весниците посветени на риболов се отворила околу тоа која од современите реки што течат во поширокиот регион на јужна или југозападна Македонија би можел да биде "наследник" на таа славна река со впечатливо име - Ѕвездена.

А бидејќи во риболовната пасија не им е туѓа и на академиците од целиот свет, полемиката брзо добила безмалку етикета на научен симпозиум! Посебно биле упорни историчарите во докажувањата дали Ѕвездена е можеби Вардар (Аксиос), Лудиј (Лоудас), Мегленска Река, Бистрица или Халијакмон? Бидејќи, денес, ниту една од реките во ова подрачје, на дијагоналата Пелагонија - Солунско Поле нема соодветно име на Астреус, макар и како назнака или мала трага.

Најпрвин отпаѓа, по некаква лесна селекетивна метода, нашиот Вардар. Постојано со променлив водостој, без траги дека во него постоела пастрмката, тој е познат од давнина по своето античко име (Аксиос) и во него, сосема веројатно и пред илјада година не можело да се огледува ноќното небо. Многу поверојатно е дека станува збор за планинска река, каде што може да живее пастрмката, и каде што бистрите води можат да заслужат поетско крштевање.

Во полемиките се споменува дека Лудиј денес и некогаш бил само канал за наводнување во рамницата и во него нема никакви траги од пастрмка или повредни видови риба. Халијакмон е стар канал кој овозможувал помали бродови да пловат од Солунскиот Залив кон Пела, старата македонска престолнина и бил респектибилен воден тек. Некои историчари сметаат дека Халијакмон може да е променето име за Астреус во долниот тек. Халијакмон истекувал од Воденско Езеро и, веројатно, дека ова езеро пак е создадено со влевањето на Ѕвездената Река во него. Интересен е податокот, за кој се согласуваат многу историчари, дека околу градот Воден се правени уште во античко време големи мелиоративни зафати. Езерото ги поплавувало околните населби и затоа е уште тогаш создадена вештачката река (Халијакмон), која и одземала вода на Бистрица, дел од нејзините притоки. Бистрица е онаа подоцнежната река која во постсловенско доба ќе биде етничката граница меѓу двата народи, современите Македонци и Грци. Таа притока на Бистрица се викала Скиртус, според каскадите кои и денес постојат во овој дел на Балканот.

Мегленска Река, уште една кандидатка за ова античко име, која настанала со спојување на три притоки - Белица (доаѓа од Ниџе), Бистрица (од Козјак и не треба да се меша со истоимената река која оди кон Тесалија и во голем лак се враќа на север) и Порој (извира на Кожуф), современите посетители ја опишуваат како река која исчезнува! Причина - реката која некогаш течела кон исток е завртена кон југ, за да го наводнува полето и таа толку е експлоатирана и во она време што водата едноставно завршувала во бавчите подолу од ридовите, во мочурливите предели на Вртокоп.

Подолгата научна полемика, која траела две години, завршила со констатација дека градот Бер е тој каде што треба да се бара Астреус. Причината лежи во Херодотовите записи дека тамошните жители ја славеле нимфата Астраеја и таа била заштитничка на Бер. Понатаму, во околината постојат силни карстни, планински бистри извори, кои во словенскиот период добивале нови имиња (Белица, Бистрица и слично!). Во такви води живе пастрмката, а околу нив имало и риболовци со подготвени тави.

Историчарите проценуваат дека вистинскиот извор на оваа, во античките времиња споменувана река е Арапица, една од притоките на Воденка, која го прави Воденското Езеро и од која, некогаш истекувала реката со променето име - Скиртус, која, пак, денес е со канали "развозувана" по источниот дел на Солунско Поле, а своевремено одела на југ, каде што и ги давала своите води на Бистрица.

Ѕвездена Река не е само река загубена во времето, таа е жртва на посотојаниот обид она што го дава природата да се претвора во нешто приспособено на современите потреби. Од мигот кога ловецот станал земјоделец, во него е совладан инстинктот да ја чува околината онака како што ја примил од претходните поколенија.