|
=
Педесет милиони луѓе живеат како малцинство во Европа
Ниту една европска држава не може да тврди дека на нејзината територија се зборува само на еден јазик
ТАМАРА ГРНЧАРОСКА
Од околу 500 милиони жители на Европа, 50 милиони зборуваат на јазик различен од официјалниот јазик во земјата во која живеат и речиси ниту една европска држава не може да тврди дека на нејзината територија се зборува само на еден јазик. Лингвистичкиот диверзитет на стариот континент ја содржи во себе најкомплексната и најчувствителната форма на припадност - јазичната, која наедно е и најјасната форма на различност меѓу луѓето поделени според етничка линија.
А токму етничките линии се оние кои не се совпаѓаат со географските и политички граници на нациите, формирајќи на тој начин милионско европско население, во рамките на Европската унија (само пред проширувањето на ЕУ ги имало 40 милиони), кое во сте држави носи исто име и статус: малцинство. Поточно не постои држава во Европа која нема свое малцинство во соседните земји, кое токму преку јазикот на кој зборува е доказ за постоење надвор од границите на својата домицилна држава. Токму поради тоа, на јазикот се гледа како на најмоќното орудие за добивање или за губење на идентитет и права на цели малцински групи и заедници во рамките на една држава, мерејќи го врз таа основа и степенот на демократија во неа.
Засега само Финска може да се пофали со висок степен на демократија каде што малцинскиот јазик го има добиено истиот статус како и мнозинскиот јазик во земјата. Во 2000 година Финска го усвои новиот Устав, врз основа на Уставот од 1919 година со кој, покрај финскиот, и шведскиот јазик стана национален јазик на земјата. Бројката од нецели 300.000 луѓе кои го употребуваат јазикот на Швеѓаните во Финска, не претставува голем процент од петмилионската финска популација, но сепак доволен за добивање јазични еднаквост во земјата.
Со такво нешто не може да се пофали ниту една друга држава во ЕУ, во кои на различен начин, некаде и сосема спротивно на финскиот пример, се „решени“ малцинските прашања и јазици. Такви примери се Летонија и Естонија, каде што голем процент од популацијата е со руско етничко потекло, но не ужива поголеми малцински права во државите. Седумстотини деведесет и шесте илјади Руси или 32,4 проценти од населението во Летонија, и 409.000 Руси т.е. 28,1 процент од населението до Естонија, го немаат правото на втор официјален јазик во земјата, а поголем дел од нив немаат дури ни право на државјанство во земјата во која живеат. Иако и двете балтички држави по осамостојувањето го задржаа системот на двојазичен едукативен систем, особено во деловите каде што живее руското малцинство, тие донесоа закони со кои се предвидува воведување еднојазичен едукативен систем - Летонија од 2004 година, а Естонија од 2007 година. Укинувањето на рускиот како наставен јазик во училиштата, и во Талин и во Рига се оправдува со намерата за асимилација на руското малцинство, од кое поголемиот дел не го зборуваат летонскиот или естонскиот јазик.
Но, покрај јазичната дискриминација, од 15 до 25 проценти од руското малцинство, во двете балтички држави, немаат право на државјанство. Ниту Летонија ниту Естонија не го овозможуваат правото на автоматско државјанство за малцинствата, кои за да добијат пасош мора да поминат „испит за државјанство“, кој се состои од полагање јазичен тест и тест по национална историја. Оправдувајќи ги ваквите законски одредби на својата држава, претседателката на Летонија, Ваира Вике-Фреиберга, ќе изјави: „Руското малцинство треба да се смета за еднакво, но Летонија се' уште го има правото да има еден јазик и да донесува сопствени одлуки“.
Состојбата во Литванија е малку подобра со оглед на фактот дека руското малцинство таму опфаќа 8,2 проценти од три и полмилионското население, што во Вилнус, за разлика од Талин и од Рига, не се третира како „закана за националниот идентитет“. Законите во Литванија се на иста линија како и оние во Естонија и Летонија - сите кои ќе докажат дека барем еден нивен директен предок бил државјанин на земјата пред 1940 година ќе добијат државјанство.
Како пример за решавањето на малцинско прашање на ниво на регион во Европа е статусот на германското малцинство во Јужен Тирол, Италија, кој е и еден од можните модели за уредуваење на односите меѓу трите доминантни групи во Ирак. По насилното минато и етничката поделеност, германското малцинство во Италија, особено во провинциите Болцано и Алто Адиџе, т.е. Јужен Тирол, кои сочинуваат 69 проценти од населението во регионот, кој брои 450.000 жители, од кои 290.000 го зборуваат германскиот јазик, во 1972 година беше изгласан статут за поголеми овластувања на регионалните власти и провинциите, како и изедначување на статусот на италијанскиот и германскиот јазик во регионот. Денес регионот ужива двојазичност во сите сегменти од админстративниот и јавниот живот, но и загарантирана заштита и грижа за историските и етничките вредности на трите ентитети кои живеат во регионот - Германци, Италијанци и Ретороманци. Поради тоа, во Јужен Тирол постои одделен едукативен систем на трите јазици, како и три сосем одделни и независни министерства за култура, по едно за секоја заедница, кои примаат даночни пари според бројот на популацијата што ја застапуваат. Заштитата на ваквиот систем е загарантиран од ОН и ЕУ со кои Италија е обврзана да се консултира пред да преземе каква било акција која би можела да влијае врз автономноста на регионот. Согласно со тоа, освен што Италија не смее да го забрани германскиот јазик во провинцијата, таа не смее да создава економски проекти кои би "принудиле" населување на популација од италијанското говорно подрачје во регионот.
Положбата, пак, на германското малцинство во Полска, кое според пописот од 2002 година брои 152.897 лица (иако неофицијалните бројки говорат за популација од 400.000 до 800.000), е сосема поинаква. Тие засега не уживаат поголеми права освен неколку двојазични училишта во неколку града и дека германскиот јазик можат да го користат наместо полскиот во комуникација со официјалните претставници на пониско ниво. Во Чешка, која е татковина на 40.000 етнички Германци, во 2002 година се изгласани одредени права на етничките малцинства, кои засега се само документ, практичната примена на малцинскиот јазик во комуникација со официјални претставници не е овозможено. Во чешките области Западна и Северна Бохемија, каде што се населени мнозинството од Германци, инсталиран е системот на двојазично школство.
Унгарското малцинство, најбројното малцинство што го има една земја-членка на ЕУ надвор од своите граници, во Словачка брои околи 600.000 луѓе, претставувајќи 11,5 проценти од вкупната популација во земјата. По „кадифената револуција“ во 1989 година, Словачка воведе повеќе закони кои го ограничуваа правото на употреба на унгарскиот јазик, но пред и по влезот на Словачка во ЕУ состојбата значително се промени. Усвоен е закон за официјална употреба на малцинските јазици во општините каде што тие се најмалку 20 проценти од населението, со што Унгарците во Словачка добија 502 општини, но не и статус на втор официјален јазик во земјата. Овозможено им е отворање на универзитет на унгарски јазик, но сепак примарната употреба и познавање на словачкиот јазик е пропишана со закон во голем дел од општествениот живот.
Романија на своето унгарско малцинство кое брои 6,6 проценти од населението (1.431.807), населено главно во Трансилванија, по годините на етнички немири, кои однесоа и неколку човечки животи во 1990 година во градот Тргу Муреш, денес му овозможува школување на мајчин јазик и употреба на унгарскиот како втор јазик во општините каде што тие изнесуваат повеќе од 20 проценти од населението, како и употреба на мајчиниот јазик и во судските постапки. Но, дека она што се добива секогаш е помалку од она што се бара, покажува и неодамнешната најава на Унгарците во Романија за одржување референдум за територијална автономија.
Но, старата членка на ЕУ - Грција и новата - Бугарија, се земјите кои во поглед на малцинските прашања имаат најнизок праг на толеранција во рамките на ЕУ. Бугарија со 8,5 проценти Турци, од осум и полмилионското население, и со 2,5 проценти Македонци (барем според последниот попис), со Устав не признава постоење етнички малцинства во својата држава. Јазичната и верската различност на бугарските Турци или како што официјална Софија ги нарекува бугарските муслимани во 1991 година беше регулирано со закон со кој им се дозволи на Турците да учат на својот мајчин јазик доколку формираат клас од најмалку 12 ученици, но сепак со забрана на употреба на турските национални симболи и турската химна во нив. Што се однесува до македонското малцинство, тоа останува непризнато на ниту едно ниво во бугарската држава.
Грција, од своја страна, исто така, не признава постоење македонско, ниту на какво било друго малцинство на своја територија, освен постоење на муслиманско малцинство во Западна Тракија, кое не смее да се нарекува турско малцинство. Овозможено им е основно школување на мајчин јазик. Грција не дозволува политичко организирање на малцинствата иако на независни кандидати формално им е овозможено да станат пратеници, доколку освојат три проценти од гласовите на ниво на целата држава. Тоа преточено во бројки би изнесувало околу 200.000 гласа, цензус кој, засега, ниту една малцинска група во Грција не може да го исполни. Турското малцинство во Грција брои 120.000 луѓе, со гласачко тело од 50.000, додека за бројката на македонското малцинство, во Грција именувано како „славофонски Грци“, не постојат официјални податоци за неговата, иако според Грчкиот хелсиншки комитет таа се движи од 100.000 до 200.000.
И Франција може да се вброи во државите кои не признаваат постоење на заедници. Таму, според законите, поединецот е „граѓанин“, но не и припадник на некоја етничка, религиозна или расна група.
Во контекст на правата на малцинските групи во рамките на земјите-членки на ЕУ, пред еден месец беше објавен извештајот на Европскиот мониторинг-центар за расизам и ксенофобија кој посочува дека „поголемиот дел од земјите-членки на ЕУ немаат овозможено соодветен начин за регистрирање на тоа како социјалната и економската политика влијае врз етничките заедници“. Ваквите пропусти, се наведува во извештајот, овозможуваат пропусти во регистрирањето на дискриминацијата, што како резултат може да доведе до „дискриминација на некои етнички малцинства без адекватен одговор од државата“. Според извештајот, во пет држави од ЕУ отсуствуваат официјални податоци за расистичко насилство и криминал за периодот од 2004 до 2005 година, и тоа: Грција, Шпанија, Италија, Кипар и Малта. Како единствени држави кои имаат соодветен систем за собирање податоци за расистичко малтретирање се посочуваат Финска и Британија.
За комплексноста на односите меѓу малцинствата и мнозинствата, реторичарот и американскиот религиозен лидер Ралф Сокман, рекол: „Тестот на храброста доаѓа кога сме малцинство, а тестот на толеранцијата доаѓа кога сме мнозинство“, што можеби најдобро ги опишува мнозинско-малцинските релации, кои сосема различно се дефинира од една земја до друга, се' во името на заштита на сопствените права, без оглед дали се на мнозинството или на малцинството
В България няма малцинства и не е подложена на външен натиск да признава такива и да извършва отделни стъпки в тази посока. Това заяви говорителят на Министерството на външните работи Димитър Цанчев, предаде репортер на БГНЕС.
|
Има - няма , малцинства ...........
