Февруари 1874

Писмо од П. Р. Славејков,

До Бугарскиот Егзарх,

Допатував во Солун вечерта на 14-ти минатиот месец (Јануари 1874). Веднаш побрзав да се сретнам со сите важни месни жители и со жители од другите Македонски градови. Цел ми беше да соберам информации што е можно побрзо за се’ што е важно за успехот на мисијата што ми ја доверивте.

Прво се состанав со отец Аверкиј Зографски, а следниот ден и со отец Петар Димитров, претседател на месната црковна општината. Можам да ве известам, Ваше Преосвештенство, дека ветерот од тука, од Солун, дува и се шири на сите страни. Овие двајца свештеници, според мое мислење, се водачите на движењето за обновување на Охридската Архиепископија, иако никако не смеат да се занемарат Охрид, и до извесна степен Битола, Велес и Скопје.

Унијатското движење тука не е без корења, како што мислат во Цариград, особено неговата Светост, Грофот Игнатиев. Додека престојував во Македонија, се убедив дека работите се исти како што ги знаеме од пред три години, за што отпорано ви пишував. И сега, како и тогаш, или пред дваесет години, уште си имаме работа со Македонското прашање.

Во разговор со неколку Македонски „патриоти“ разбрав дека ова прашање, кое беше голи зборови до пред неколку години, сега е јасна и прецизно дефинирана идеја: „Македонците не се Бугари“, и тие упорно се борат, без оглед на цената, да си добијат нивна посебна црква.

Тие, во нивниот сепаратизам, имаат подршка од некои високи свештеници во Цариград, особено од неговото Преосвештенство Натанаил Охридски, Панариот Пловдивски и Архимандритот Харитон Карпузов.

Овој месец дознав од сигурни извори дека писма секојдневно пристигнуваат од Цариград до солунската општина, а потоа тие ги препраќаат до општините низ внатрешноста. Тие писма се напишани во таков дух. Едно такво писмо, кое солунската општина и’ го испрати на општината во Воден, ги повикува жителите на Воден да ги раскинат односите со Егзархијата, се’ додека прашањето за Македонска Црква не биде разрешено, зашто „сега бил моментот“.

Господинот Кузман Шапкарев од Охрид, кој ни е добро познат, има многу направено да се расшири идејата за обновување на Охридската Архиепископија. Тој постојано снове меѓу Кукуш и Охрид, а на чиј трошок, не знам. Господин Димитар Македонски, „Писателот на Македонски учебници“, не е помалку активен, примајќи учителска плата и од Егзархијата, и од месните Лазаристи.

Од таквите неразумни проповеди што ги држат Македонските патриоти дека црковното прашање било разрешено само во полза на Бугарите, се создава незадоволство меѓу луѓето накај епархиите од Дунавските и Адрианополските вилаети, како и завист што Бугарите порано се пробудиле.

Особено силен отпор се чувствува против литература напишана на источниот говор. Општ впечаток е дека месните жители сметаат оти на Македонците им се направила голема неправда со разрешувањето на црковното прашање само во корист на Дунавските и Тракиските Бугари. Ова незадоволство веќе прерасна во недоверба спрема Егзархијата и спрема нејзините повисоки ешалони, и има расположени меѓу месното население локалниот Македонски дијалект да се прогласи за литературен јазик, а во црквите да се воспостави Македонско свештенство.

Големо вниманите, Ваше Преосвештенство, треба да се обрне на Неговото Преосвештенство Натанаил, кој им ветил на месните жители дека штом се врати во неговата епархија, ќе преземе мерки да се возобнови Охридската Архиепископија. Изгледа дека е поврзан со македонски занаетчии во Цариград, меѓу кои шири вести за спогодба со Патријаршијата. Тие пак, од друга страна, праќаат вести до нивни луѓе во Македонија за оваа работа. Тоа предизвикува голема раздвиженост тука. Значи, сепаратизмот има корени во тајниот кружок во Цариград. Ако Вие ги притиснете таму, ќе се смират и тука. Штом се замолкне трубата, ќе нема ни ехо.

Прашањето на отец Нил е многу чувствително, зашто тој се забарикадира во Кукуш и не сака да се врати. Неговата амбиција го доведе до таму. Си ја наполнил главата со мисла да стане Архиепископ Охридски, или барем Митрополит Солунски. Како претставник на Егзархијата, шири вести за договор со Патријаршијата, демек бил „најдобро запознаен со работите“. На луѓето им ја опишува Егзархијата дека била незаинтересирана и пасивна да го спаси македонското население од грчкото духовно ропство.

Отец Нил, кој се покажа сосема незрел, изгледа е под присмотра на највисоките турски вилаетски власти. Како и да е, неговата непослушност почна во моментот кога беше повикан да се врати во Цариград. Наместо да се покори, тој си остана тука. И неговата непослушност изгледа е резултат на сугестии што му доаѓаат од Цариград. Тој одржува постојани врски со Епископт Панарет и Натанаил, особено преку писма, и тие му сугерираат да остане во Македонија се’ додека Натанаил не биде назначен во Охрид и не пристигне во Македонија.

Јас мислам дека отец Нил треба да биде исфрлен од Македонија по секоја цена, и да биде испратен во Цариград, зашто тука е опасен. Веќе работи под заштита на локалните Лазаристи и на францускиот конзул.

Идејата за возобновување на Охридската Архиепископија во моментот е најприсутна тука, во Солун. Тука се коват планови и тука се собираат зовриените глави. Таа идеја, се разбира, не е заснована на зрела основа, особено откако Мидхат Паша беше отпуштен од Солун. Но тие полека ја шират идејата накај северна Македонија, иако не се многу сигурни како ќе ја остварат. Едни велат едно, други велат друго. Тука лежи опасноста: ако од највисоко место веднаш не се преземат мерки против таа идеја, може да се обединат и да ја искристализираат во една заедничка и добро дефинирана идеја. Тогаш последиците ќе бидат многу посериозни. Најдобро би било Неговата Светост, Грофот Игнатиев, да ја посети Македонија, зашто населението има тајни надежи дека само Русија може да им помогне.

Утре, со Божја помош, имам намера да се сретнам со старешините на локалната црковна општина. Ќе се обидам да ги убедам во неоснованоста на нивните желби за посебна црква, кога веќе ја имаат преку Егзархијата. Најтешко прашање ќе биде прашањето за назначување епископи од Македонија, и особено за хиротонисувањето на отец Харитон.

Му ја бакнувам десната рака на Вашето Преосвештенство,

Солун, Февруари 1874,

Ваш покорен, П. Р. Славејков

Преземено од "http://mk.wikibooks.org/wiki/%D0%9F%D0%B8%D1%81%D0%BC%D0%BE_%D0%BE%D0%B4_%D0%9F._%D0%A0._%D0%A1%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D0%B5%D1%98%D0%BA%D0%BE%D0%B2_-_%D0%A4%D0%B5%D0%B2%D1%80%D1%83%D0%B0%D1%80%D0%B8_1874"