|
Во Леринско ечи македонско оро, но песна се пее без глас!
Боби Христов
На сретсело на панаѓур во леринско Раково не дочекаа звуците на „Македонско девојче“, „Домаќине, добри гости ти дојдоа“, „На сретсело тапан чука“ и на многу други стари македонски песни, ама само во инструментална верзија. Без глас. Без збор. Песна без песна!
Во Раково отидовме заедно со претставници на асоцијацијата на Македонците од Грција „Виножито“, претставници од Здружението на македонските општини од Австралија и пратеникот во парламентот на Нов Јужен Велс, Питер Брим. Ова леринско село беше дел од нивната тура низ соседството на Македонија, каде што австралискиот пратеник сакал изворно да се запознае со состојбата на човековите права на македонското малцинство во Албанија, Грција и во Бугарија.
Во Леринско, каде што од 88 села шеесетина се македонски, според претставниците на „Виножито“ панаѓурите можат да се поделат на три категории. Во првата група села се свири само инструментална музика, во втората слободно се пеат и македонските песни, а во третата се пее, ама по полноќ, кога ќе си заминат официјалните претставници - градоначалникот или префектот, кои често на селаните им прават чест доаѓајќи им на гости. За музичкото мени, велат, одлучува селскиот „коџобашија“.
Од „Виножито“ се надеваа дека ќе успеат да нарачаат барем една песна, макар како желба и поздрав за гостите од Австралија. Ама, коџобашијата не попушти. А и атмосферата малку беше политички поткрената.
На влезот од панаѓурот буквално се судривме со високите гости - дојде префектот на Лерин во друштво со градоначалникот на Битола, Владимир Талевски. Имале одлична соработка и префектот го поканил на типична грчка народна прослава. Протоколот за високите гости не беше многу строг. Но Талевски малку се подзадржа да се поздрави и распраша со кого сме и како сме дојдени. Некои од гостите од Австралија - Ицо Најдовски, Мајкл Радин, пратеникот Брим му беа претставени и на префектот. Кога ги виде и луѓето од „Виножито“, малку нервозно изреагира. Но, си го зеде гостинот под рака и секој на своја страна, според сопствениот протокол.
Песните се редеа, која од која попозната. Орото се везеше со стотина играорци под добропознатите тактови и чекори.
- Не тука. На 15 и 16 кај мене да дојдете во Битуша. Јас го правам панаѓурот, кај мене и се свири и се пее - ние рече еден постар човек.
Така е, тука само се свири, дополнува друг.
И оттука тргна муабетот. Од почетокот срамежливо, премногу воздржано пред вклучениот микрофон, а потоа поопуштено. Чичко Васил и даскалот Ставре се расприкажаа.
Чичко Васил вели дека е дограмаџија во Лерин, а потоа додава Флорина.
- Е, сега, Флорина или Лерин - му велиме.
- Реков Лерин за да разберете и вие - ни одговара.
Вели дека македонски научил од неговите.
- Од мали зборувавме македонски, баба ми, дедо ми, моите родители. По дома сите си зборвавме македонски - вели Васил и дополнува дека и сега дома си зборуваат македонски.
- Се чувствувате како Македонци - го прашавме.
Се премислуваше за одговорот, со згрчени раменици.
- Ние си се нарекуваме тукашни - се приклучи Ставре.
Тој е оженет со битолчанка. За разлика од Васил, македонски научил многу доцна. Дома неговите зборувале, но не и тој и неговите сестри. Прво научил српски, оти таму се школувал, а потоа и македонски.
- Васил зборува само македонски, старомакедонски. Јас сум приучен, мешам по малку и српски - вели Ставре.
Ни ја раскажаа и приказната за имињата на селото. Раково било наречено бидејќи во реката што минува крај селото имало многу ракови. Но велат дека во 1928 година, кога биле сменети имињата на сите села, било прекрстено во Кратеро. На грчки, велат, тоа значи издржливо, трајно, дека нема да се предаде, ќе ја одржи грчката култура.
Ги напуштивме по полноќ. Не се запеа на македонски. Не дозволи коџобашијата. Музичарите таа вечер имаа наредба само да свират.
Но и без зборови песните беа препознатливи. Исто како и чистотата на говорот на Васила, кој со години опстоил меѓу наредбата и волјата, меѓу вистината и присилата. Има многу симболика во официјалниот топоним за Раково што ни го објаснија Васил и Ставре. Зборот издржал и опстојува и во Кратеро, макар што коџобашиите ја потиснуваат песната в грло.
Дојден да ги осознае фактите за, како што вели, корените и културните врски на многу Македонци од Австралија, кои потекнуваат токму од овие краишта, австралискиот пратеник Брим ни рече дека се чувствува како да се вратил стотина години наназад. На граничните премини му отпоздравуваа националните знамиња испреплетени со оние на Европската Унија. А во селата го дочекуваше апсурдот на реалноста. Со нас беше и Доне Донев, Австралиец, од селото Стратица. Така му пишува на пасошот. Всушност во пасошот е Дон Донев. Тој остана во Леринско. Ќе се обиде да провери дали е избришан од тамошните матични книги, каде што е запишан како Андонис Димакис, да побара извод, па грчки пасош. Знае дека се може да биде безуспешно, бидејќи грчките власти им го одзедоа државјанството. Но сепак ќе се обиде.
Што е и кој е? Австралиец, Македонец од Австралија или Македонец од северна Грција?
- Денес сум без татковина. По корен сум Македонец. Тука кај што сум роден ме отпишаа, македонско државјанство немам. Австралиец, роден во Статица - вели Доне.
- Бевме 154 деца. Не заминавме сите заедно, не поделија во групи. Кога ја поминавме границата, едни отидоа во Битола, други во Љубојно. Оттаму во товарни вагони едни за Романија, други за Унгарија. Јас бев прво во Романија, пет месеци. Од Романија во Полска. Две години во едно гратче, оттаму во друго. Во Полска бев од 1948 до 1955 година. Тогаш педесетина деца не зедоа и не донесоа во Скопје, каде што не чекаа родителите, само мајките што никој не ги познаваше зашто отидовме како мали деца, а првпат одново ги сретнавме на 15-16 години - раскажува Доне Донев.
Во Битола живеел осум години, со мајка му. Татко му бил во Унгарија.
- Работа не можев да најдам, оти не бев војска. А војска не бев оден оти немав државјанство. Со години бевме само со патни листови за странци. Затоа заминав во Австралија и ден-денес сум таму - вели Доне.
Доне сега има само австралиско државјанство.
Во австралискиот пасош е Дон Донев, на грчки Андонис Димакис, по македонски Доне Донев.
Доне се стрча по еден човек. Му подвикна на македонски, тој се сврте. Муабетеа малку. Бил негов соселанец. Доне дозна каде е сега префрлена селската матична евиденција. Сака да си побара извод од матичната книга на родените и да почне постапка за да добие пасош. Знае дека тоа ќе биде долга процедура, можеби безуспешна, но сепак ќе се обиде.
|
Во Леринско ечи македонско оро
