|
Број 1656 Сабота, 18 Декември 2004
(Д-р Христо Татарчев, 1869 Ресен -1952 Торино)
Животот не трпи никакви ограничувања
Антонио Милошоски
(Авторот е докторант на Универзитетот Дуисбург,Германија)
"Војните би биле избегнати само тогаш кога ќе биде гарантиран слободниот политички и културен развој на народите и кога би суштествувале еднакви права и задолженија, без да се прави разлика на големи и мали народи. Сигурноста на една држава или еден народ тогаш ќе почива врз справедливоста и моралот кои треба да се воспостават во меѓународните односиии“, ќе напише д-р Татарчев во својата статија посветена на македонското прашање, а објавена во весникот “Македонијааа“ во 1932 година.
“Животот на народитеее“, продолжува д-р Татарчев, “тече по општите природни закони на непрестаната трансформација..., која строи нови норми и содржини, сообразно на нуждите на времето и на световниот прогрес. Животот не трпи никакви ограничувања кои не се израз на ред, законитост и морал, и затоа секогаш узурпаторите на слободата плаќале најскапооо“.
Иако стари, овие размисли и денес ја имаат својата употребна вредност и на Балканот и во Европа. Истовремено тие откриваат еден мал дел од скромниот потенцијал на тогашната македонска интелегенција која предано е вклучена во борбата за национално ослободување. Несомнено е дека д-р Татарчев не само што е припадник туку е и еден од првенците на нашата интелегенција во пред и постилинденскиот период. Овој напис го пишувам во негова чест, а по повод 135 години од неговото раѓање.
Д-р Христо Николов Татарчев е роден на 16 декември 1869 во Ресен, од мајка Костадинка (од с. Јанковец) и од татко Никола, имотен трговец и банкар. Детството го минува во Ресен, каде што завршува основно образование.
Тука, освен топлината на домот, Христо ги чувствува и угнетувањето и безвластието на османлиската администрација. Најнепријатниот спомен како дете го доживува за време на грабежот и насилството извршен во нивниот дом од страна на една вооружена и развластена група Албанци, како последица на што се разболува и умира неговата мајка.
Но, животот продолжува. Христо има желба да учи, а татко му пак, не го сопира, и се радува што може да инвестира во образованието на својот помал син, за кого има желба да стане лекар.
Заедно со својот братучед Божидар, Христо се запишува во гимназијата во Пловдив, а неколку години подоцна (1887) заминуваат во Цирих, каде што се запишуваат на Медицинскиот факултет.
По тригодишни студии во Цирих, заминуваат во Берлин каде што студираат уште две години и ги бранат своите докторски испити. Студирањето надвор од тогашната Османлиска Империја, на Христо не му ги отвора само хоризонтите на медицината, туку му ја полни главата и со идеите за национална слобода, за социјалната справедливост и за европската демократија. Голобрадото учениче што излезе од Ресен пред 10 години, летото 1892 се враќа во родниот град, но сега како д-р Татарчев, маж со слободен дух, за кого османлискиот режим станува претесен и неиздржлив начин на живот. Решен е нешто да смени.
Во Август 1893 се запознава со Дамјан Груев, во Солун, каде што работи како училиштен лекар во гимназијата “Св. Кирил и Методијјј“. По две-три средби им станува јасно дека и двајцата имаат една иста идеја: слободна Македонија.
Таа средба го означува и зародокот на ВМРО. Ноќта на 23 октомври 1893 (стар стил) во Солун, на улицата “Челебибакаллл” во хотелот “Бошнак ханнн“, шестмина интелектуалци (д-р Татарчев, Хаџиниколов, Груев, Батанџиев, Димитров и Поп Арсов) го одржуваат основачкото собрание на ВМРО (во првите години Б.М.О.Р.К).
Д-р Татарчев е избран за претседател, а Груев за секретар. Презадоволен е кога наредната година во организацијата го зачленуваат нивниот истомисленик Гоце Делчев. Влијанието и довербата што ги ужива д-р Татарчев се гледа и од самиот чин што првиот конгрес на организацијата (август 1894) се одржува во Ресен, во семејната куќа на Татарчеви. Татарчев останува на чело на Организацијата до 1901, кога, како резултат на Солунската афера е осуден и пратен на заточение во “Бодрум Калеее”.
Сепак, Татарчев раководи со организацијата во клучниот период, особено во однос на нејзиното разгранување, вооружување, собирање на материјални средства и издигање на лозунгот за “политичка автономија на Македонијааа“. Како плод на таквата посветеност, организацијата, како што ќе забележи самиот Татарчев во зборникот “Илинден 192222”,,,“се издигна до степенот на држава во држава, изнесувајќи ја македонската кауза пред општествената јавносттт“.
По амнестијата, назначен е за задграничен претставник во Софија, на местото на Делчев и Петров.
Оттаму, заедно со Х. Матов ги координираат работите за пратки со оружје, доброволци, но и агитирање за македонската кауза сред странските дипломати. Илинденското востание и ја дава моралната победа на Македонија, но физички ја крши.
Трагедијата продолжува со Балканските војни, кога и тој е на бојното поле и како лекар им помага на своите сонародници.
Но, д-р Татарчев цврсто верува дека ќе дојде денот кога Македонија ќе биде независна. Цел период е активен во ВМРО, меѓу емиграцијата, но и во Европа (во Лондон агитира за македонската кауза пред англиската јавност, во содејство со неговиот емигриран братучед и соученик, д-р Божидар Татарчев). На 2 Август 1918, д-р Татарчев е во Крушево и држи говор на еден “тржественнн” собир пред насобраните крушевчани по повод 15-годишнината од Илинденското востание. И уште еднаш ја оправдува автономноста на востанието, велејќи “помогни си сам, за да ти помогне Господ - тој е патот на слободатааа“.
Во 1923 заедно со сопругата емигрира во Торино, Италија, каде што работи како лекар. Но, не престанува да биде активен. Редовно објавува написи во весниците на македонската емиграција, во кои најостро го напаѓа недемократскиот режим на кралска Југославија, и ја оправдува борбата за уривање на кралската диктатура.
Во почетокот на Втората светска војна се враќа дома, како 72-годишен болежлив старец.
Намерата му е да остане тука засекогаш, во Ресен - градот што го знае, во Јанковец - селото во кое е заљубен. За жал, неговото присуство им пречи на некои проспрски настроени комунисти кои подоцна му се закануваат од позиција на “народна власттт“.
(Същите безродни предателски зверове, които днеска пишат памфлети в Утрински вестник срещу поздравите на Българския посланик към народа на Македония - бел моя!)
Принуден е, во 1945, на стари години повторно да емигрира во Торино.
Но, можеби и подобро што заминува од Македонија во која владее Колишевски.
Не е тешко да се претпостави дека доколку би останал, лесно ќе можел да ја доживее судбината на неговиот внук д-р Асен Татарчев (дипломиран во Швајцарија) кој 1945 бил приведен, измачуван и осуден на 5 години затвор во Идризово и на крајот убиен, или можеби сличната судбина на Георги Карев, Панко Брашнаров или Павел Шатев.
На Божик 1952 д-р Христо Татарчев му ја предава својата душа на Бога, умирајќи од природна смрт во Торино, каде што е погребан.
Тажното во целата бурна драма на овој македонски деец е што неговата последна желба (според писмото на неговата сопруга Софија Татарчва, објавено во “Македонска трибунааа“, март 1952) да биде погребан на црковните гробишта во с. Јанковец, не е исполнета до ден-денешен.
Срамното, пак, во целата приказна оди на сметка на македонската држава, онаа чии темели д-р Татарчев ги удри во 1893 заедно со Дамјан Груев, бидејќи ниедна државна делегација досега не нашла за потребно да положи венец и да се поклони пред гробот на великанот. Вечна му памјат.
*******************************************************
*******************************************************
Гордите македонци - борци за слобода против бугарскиот окупатор! 
|
Д-р Христо Татарчев, 1869 Ресен -1952 Торино
