|
© 2004 Време.
Број 245 Сабота, 20 Ноември 2004
И државата треба да им биде лојална на граѓаните
Како културен антрополог Крстев веќе 10 години истражува во Албанија, Србија и во Македонија. За мултикултурализмот вели дека е одлична идеја во теорија што тешко функционира во практика. И самиот е мултикултуралец - не само по својата истражувачка специјалност туку и по генетичките предиспозиции. Половина Бугарин, а половина Унгарец, работи во Унгарија, а ги проучува балканските состојби.
- Како изгледа македонскиот модел на мултикултурализам?
Хм, бизарно.
- Зошто?
Сите либерални теории се базираат на нужноста од модернизација на општеството. Тие постојано даваат некои готови модели или процедури, како што тоа сега модерно се нарекува. Процедурата предвидува - ако направите вака, ќе добиете вакви резултати, но тоа во практика никогаш не е само така.
Теориите не ја земаат предвид динамиката на земјите каде што се применува процедурата. Македонија е уникатен случај - на Балканот и во Европа.
Македонија содржи албански и македонски елемент. Во Југославија, албанската заедница беше маргинализирана, и во поглед на јазикот, и во поглед на верата.
Албанските заедници во Косово и во Македонија се сосема различни и тие не можат да се споредат со етничкиот развој на Македонците, Србите и на другите заедници во некогашната Југославија. Станува збор за едно затворено општество, кое развива свои институции, паралелни системи, има некоја своја агенда и некаков свој проект уште од 1960-тите години.
- Зарем таа затвореност не беше избор со оглед на албанската традиција на живеење?
Да. Избор, но и реакција. Доколку Косово имаше мнозинство Албанци, тоа уште во 1911 година ќе беше припоено кон Албанија. Од друга страна, пак, имам стара карта од Македонија во нејзините етнички граници каде што Косово е дел од Албанија.
Процесите на модернизација што ги развиваше југословенската држава беа спротивставени на контрамодернизацијата во албанската заедница, која никогаш не ги прифати идеите за братство и единство, за југословенски идентитет. Кај Албанците нема такво нешто. Значи, ова не е албански проблем, туку проблем на заедниците во Југославија. Во Албанија нема такви проблеми.
Некогашната држава што имаше проект да создаде југословенска нација како некаков „чадор на идентитет“, со Албанците немаше такви шанси. Кога Милошевиќ им ја одзеде автономијата во 1989 година, почна тој самоиндуциран процес.
Но, контекстот во Косово и во Македонија во однос на албанското прашање не беше идентичен!
Имаше големи разлики, но стануваше збор за истиот процес што го гледам и во Македонија од 1994 до 1995 година, кога првпат истражував во Тетово и во регионот. Нивните политичари и обичните луѓе со кои разговарав цело време зборуваа за националните симболи, за јазикот и за заедничка држава.
Мојата препорака уште тогаш беше дека само тоа може да ја спаси Македонија. Само заедничка држава може да го спаси целиот концепт. Во 1994/95 година ми рекоа - ти си луд, како може заедничка држава, кога тоа е нашата Македонија! Извинете, но ако сакате да живеете некаде, морате да создадете заедничка држава. Оттогаш до охридскиот договор минаа 6-7 години и никаков чекор во таа насока не беше направен. Провокации имаше и од двете страни - Албанците направија универзитет во Тетово, македонската влада им ги урна куќите итн.
- Хармонизацијата е, веројатно, уште потешка со оглед на трауматското искуство од војната...
Како што вели мојот колега од Штуловиот универзитет Хасан Јашари, политичарите тогаш немаа „антени“. Во годините на војната направив филм за Македонија и за кризата во Косово. Разговарав со луѓето и ми беше јасно дека овој конфликт не може да се задржи во границите на Косово. Истите процеси продолжија и во Македонија, не само затоа што Албанците од Косово експортираа некаков конфликт, туку затоа што и овдешните Албанци чувствуваа причина за тоа, зашто имаа некои потреби што веќе 10 години чекаа да се решат, а никој ништо не стори за тоа. Ги видов и албанските и македонските села, различни се, а буџетот е ист.
- Но, има и македонски села со лоша инфраструктура, а државата тешко го пополнува буџетот со давачки од нејзиниот западен дел.
Затоа е неопходна силна држава што ќе ги користи сите свои инструменти за да овозможи прво мир, а потоа подобар живот. Гледам гаранти за овој мир. Треба да им се покаже на луѓето дека немаат потреба од паралелните структури на Албанците, кои се многу посилни од официјалните структури.
Треба јасно да се покаже дека државата може да им понуди многу повеќе отколку овие структури. Исто како со мафијата. Тоа не е само криминален проблем, туку и паралелна структура, која треба или да се интегрира или да се убедат луѓето дека немаат никаква потреба од неа, зашто и државата може да помогне на ист начин или уште повеќе. Муабетите за јазикот и симболите се само преттекст на вистинското прашање.
- Дали е полесно да се биде лојален граѓанин на економски моќна држава?
Ова е пинг-понг прашање. Ако сакаш да имаш економски стабилна држава, мора да имаш и општествена стабилност. И покрај економската мотивираност, има работи што државата мора да ги стори. Потребата од болници, училишта, патишта мора да се задоволи. И државата треба да им биде лојална на граѓаните и секој граѓанин, без оглед на која етничка заедница припаѓа, да знае дека таа ќе му помогне, дека државата не е некој ѓавол што сака постојано да биде во војна.
- Дали е неправда сведувањето на едно мултикултурно општество на бикултурно? Македонија ја има, можеби, најголемата ромска заедница во Европа.
Прашањето на Ромите никаде не е решено, има сиромашни и необразовани Роми и тоа е, исто така, заедница што не е модернизирана, што не ги прифаќа системот на вредности и начинот на живот во општеството. Ни сите либерални теории ништо не можат да помогнат во прашањето со Ромите. Проблемот може да биде решен како во Чешка и во Косово - со целосно нивно прогонување. Значи, или фашистички или либерално, со интеграција, што е потешкиот пат.
- За Македонија се вели дека е единствената успешна приказна на меѓународната интервенција. Дали и Вие гледате на таков начин?
Па, во војната имавте само 200 жртви. Тоа е исклучително ниска бројка. Оптимист сум во врска со Македонија. Во последниве три години земјата е мирна и тој мир ќе продолжи се додека оние паралелни структури на Албанците не функционираат.
Ако централниот проект на македонската држава е постојано да се работи на консензус, ова може уште долго да трае. Ако политичарите не работат само за себе, тогаш проектот може да биде успешен. Македонија, вистина, има корупција, но во споредба со Србија и со Романија тој степен е многу низок. Значи потребни се автентични луѓе, мир, правна држава и консензус. И освен на макроплан, мора да се работи и на ситно, директно со луѓето, да се работи на мали нешта, да им се дадат значење и гласност на локалните самоуправи.
- Дали тогаш мултикултурализмот наместо хендикеп станува предност?
Тоа не е хендикеп. Прашањето на мултикултурализмот во Македонија е прашање на интериоризација - тезите за заедничка држава да се повторат неколку пати и да се усвојат како начин на однесување и размислување. Ако успеете во тоа, ако овозможите клима што ќе го привлече европскиот капитал, ако сите негови фондации и грантови се вклучат во тој кохезионен фонд, тогаш резултатите ќе бидат општокорисни и никој веќе нема да размислува дали е Албанец, Македонец, Турчин или нешто друго.
********
Албанците симулираат демократски избори
- Има ли рецепт за надминување на една таква постојана латентна тензичност?
Многу е тешко да се најде вистинскиот рецепт. Тоа што македонската држава го направи со охридскиот договор е одлично. Референдумот е друг муабет. Охридскиот договор објави некои нови тези за заедничко живеење, без војна. Тоа, всушност, е најважно. Се друго може да се освои чекор по чекор. Се друго е процес на хармонизација, што не е лесно со оглед на нивните паралелни структури. Албанците симулираат демократски избори, покажуваат едни политичари во витрините, а истовремено имаат други мрежи, извонредно јаки, кои функционираат наоколу.
********
Во Македонија постои опсесија со заговори
- И референдумот во Македонија беше виден како „потешкиот пат“. Како отстрана изгледеше целата оваа референдумска ситуација?
Главен проблем беше непостоењето дебата за територијалната реорганизација, што беше исто толку погрешно како и да не правиш ништо. Во Македонија сите имаат една опсесија со можни сценарија и заговори против државата. Америка, Европа, Франција, се некој нешто сака од Македонија. Никој ништо не сака. На меѓународната заедница и е важно да има мир, ништо друго. Тие имаат идеи, имаат проекти. Референдумот беше иницијатива што можеше да предизвика поинаков тек.
|
Интересно интервю на Петър Кръстев
