|
Да се посмеем заедно!
Македонскиот револуционерен печат пред Илинден
Боро Мокров
Од многувидната дејност на ВМОРО, најмалку ни е позната онаа на полето на пропагандата и издавањето на весниците. Во спомените на разни македонски дејци од овој период често се сретнува дека во Солун, Битола, Скопје или на друго место, се издавал некој нелегален хектографски весник, главно во мал број примероци, но оваа дејност на Организацијата не била предмет на истражувања во целина, како важна страна на нејзината револуционерна активност.
Првите весници се работени на проста техника наречена хектографска, кои точно поради тоа и излегувале во мал број примероци. Тие биле повеќето резултат на иницијативата на одделни дејци (на пример "Бунтовник" на Даме, од 1894 година, "На оружје" на Ѓорче, "Верига" на Солунската гимназија итн.) одошто некоја смислена дејност од пошироки размери и со потрајно излегување. Дури подоцна кога Гоце и Ѓорче ќе се најдат во Софија, како задгранични претставници, и оваа дејност ќе добие организиран и смислен вид. И, не е случајно што и во оваа дејност Гоце играл главна улога.
Дека во организирањето на модерниот македонски револуционерен печат имал главен збор Гоце, сведочат повеќе искажувања, најнапред негови лични - во писмата до своите соработници или пријатели, а и искажувањата на неговите блиски соработници. Така, Пеју Јаворов, еден од личните пријатели на Гоце, "Биографија за Гоце", објаснува како по иницијатива на Гоце, весникот "Право", кој излегувал од 1894 година во Софија, со една политички и национално неопределена концепција, успева да го направи орган на ВМОРО, т.е. револуционерен орган. Еве како тоа го опишува Јаворов: Имено, од кога се увидела потребата од издавањето на еден добро опремен весник, Јаворов вели: "Затоа за божиќните празници Гоце патува во селска облека во Бугарија да бара поткрепа од емиграцијата... Гоце преговара со Никола Наумов за тонот и насочувањето што треба да го усвои редактираниот од него весник, "Право"... И, навистина, весникот "Право" се претвори, за тоа време, во еден добар задграничен лист на внатрешните дејци". На сличен начин е покренат весникот "Дело", а подоцна и "Слобода или смрт", кои ги уредуваше Пеју Јаворов.
Пред појавата на спомнатите три весника, Гоце и Ѓорче во времето додека тие заедно се наоѓаат во Софија, го покренуваат весникот "Бунтовник" во 1898 година, кој бил посветен главно на стратегиските прашања на македонската револуција. Меѓутоа, потребата наложила таков вид весници кои би ги обработувале секојдневните прашања на револуцијата, нејзината тактика, а особено истакнувањето на самостојниот карактер на борбата на македонскиот народ. А точно такви биле спомнатите "Право", "Дело" и "Слобода или смрт". Да спомнеме дека првите два излегувале во Софија во модерни во тоа време печатници и во поголем тираж, додека "Слобода или смрт" бил печатен на хектографска техника и излегувал во мал број примероци во Пиринска Македонија и во мошне тешки услови. Овие весници, поради разни тешкотии, порано престанаа да излегуваат.
За што пишувале овие весници?
Главно и најчесто третирано прашање е борбата за ослободувањето на Македонија да се прикаже како борба на македонскиот народ и дека ова треба да го знаат сите оние кои сакаат македонското движење да го експлоатираат за себични интереси. Сите три весника во оваа смисла содржат низа статии, почнувајќи од првите броеви. Носител на оваа борба е сенародната организација Внатрешната македонско-одринска револуционерна организација и, никој друг нема право да говори во името на македонскиот народ. По силата на историските околности во Бугарија живеат голем број Македонци кои го скааа истото за својот народ - ослободување од турското ропство. Меѓутоа, Македонците во Бугарија беа организирани во разни македонски друштва чиј врховен орган стана Врховниот македонски комитет, како пандан на ВМОРО. Овој од помошен орган на ВМОРО сакаше да стане сила над неа. Оваа трансформација на Врховниот комитет се изврши во овој период со инфилтрација во него на луѓе од бугарскиот двор, особено во лицето на писателот Михајловски и генералот Цончев, кои немаа ништо општо со Македонија и македонското движење.
Идејата за самостојноста на борбата на македонскиот народ отворено ја изразува весникот "Право". Тој води силна кампања против Врховниот комитет и против обидите на бугарскиот двор да испраќа чети во Македонија, на чело со поручници и генерали, да ја "ослободуваат" Македонија и ја разобличува политиката на бугарската влада спрема Македонија. Весникот "Право", речиси, исклучиво е свртен кон борбата против бугарската влада. Тоа мошне јасно може да се види од насловите на статиите што ги содржи речиси секој број. Така, во статијата со наслов "Владата и македонското востание", коментирајќи ги обидите во Македонија да се предизвика предвремено востание чиј предизвикувач е бугарската влада, во статијата се заклучува:
- И ние за последен пат се уверуваме дека нема ништо поматно, по безоблично и попрестапно од политиката на бугарските влади спрема Македонија. Со таква политика тие само вршеле престапи, тие донесувале само несреќи на македонското население и ништо повеќе. Такви се злата и од денешната "праволиниска" влада за Македонија зашто кашата која е мешана сега, таму ќе го турне ослободителното дело со десетици години наназад".
Освен спрема Бугарија, органите на ВМОРО, си определуваат став и спрема низа други актуелни прашања. Едно од тие е и спрема Русија, која божем ,во даден миг, ќе се заземела за решавањето на македонското прашање, како и во однос на Европа.
Весниците биле испраќани илегално во Македонија. Организацијата и самиот Гоце имале многу канали за доставка на пропаганден материјал во сите краишта на Македонија. Еден од нив е гратчето Л'џене (денес Велинград) во Бугарија - за Пиринска Македонија. Другите канали воделе преку Ќустендил и селото Панчарево, Беровско, за другиот дел од Македонија. Дека Гоце бил организатор и на оваа дејност на организацијата, се гледа од низа негови писма. Така, во писмото испратено на пунктовиот началник на каналот во Л'џене, тој му пишува:
- Денес ти испраќам пакет преку Масларов, во кој има брошури и весникот "Дело". Во друго писмо, пак до истиот пунктов началник, Гоце му пишува: "Денес ти испраќам два пакета од весниците "Право" и "Дело"... Распредели ги...". На пунктовиот началник во селото Панчарево, му пишува:
"Ние веќе почнавме да издаваме весник и овие денови излегува од печат. Но, знајте дека е наменет само за внатрешноста. Затоа строго се забранува на читателите да разгласуваат кога доаѓаат овде (т.е. во Софија). Ако можеш тури такса за читањето од секој читател по еден или два металика за лист, вон чланарината, за да можеме да го издржиме".
(Авторот е публицист)
|
Яворов афирмирал македонизма и негирал българизма!
