За бугарските работи
21.08.09 11:02Став
Вуна
Кога во минатиот текст реков дека човек полесно ќе помине ако пишува критички за политика отколку за латентната хомосексуалност на фудбалските навивачи, изумив една политичка тема која е “минско поле” за секој кој се занимава со неа – македонскиот “Б-комплекс”.

Бугарско-македонското прашање има навистина долга и комплицирана историја, која не смее да се разгледува селективно. Сепак, она што мене ме интересира не е исклучиво прашањето на (еволуирањето на) засебните идентификации или пак нивната политичка агенда. Во овој текст не дискутирам која страна е во право, или што е историската “(в)истина”. Она што е во фокусот е денешната точка на односите помеѓу двете заедници (заедница тука е дефинирано како поширок термин од комплексот држава и политички институции), особено со акцент врз динамиката на македонската страна.

Имајќи ја предвид стратегијата на македонската влада кога е во прашање “идентитетот”, може само да се претпостави до каде може да води тој старо-нов спорНавистина, се чини новата влада на Борисов полека (или нагло?) го отвара македонското прашање. Самото формирање на министерство за Бугарите во дијаспората и ангажирањето на Божидар Димитров во владата, се доволни знаци дека Бугарија повторно ќе ги отвори старите прашања за културното наследство, заедничката историја и идентитетските политики. Имајќи ја предвид стратегијата на македонската влада кога е во прашање “идентитетот”, може само да се претпостави до каде може да води тој старо-нов спор.

Сепак, судењето на бугарската државјанка во Македонија, случај кој послужи како потпалувач на спиечкиот конфликт меѓу двете соседни земји, освен што испровоцира размена на протестни ноти во исто време испровоцира и откривање на едно неубаво лице на Македонецот – искажувањето премногу предрасуди кон Бугарите. Еден коментатор на А1, на пример, во занес објаснува како Бугарите се “синоним за фалш, евтино и две червени”. Од друга страна, “бугарашите” велат дека не е логично мајка за таков прекршок да биде казнета така драконски. Некој дури и вели дека едноставно Бугарија се грижи за своите државјани, правејќи паралела со Клинтон и новинарките во Кореја.

Предрасудите и паранојата кон Бугарите се прилично мејнстрим, и имаат многу елементи на ориенталистичко однесување. Како по шемата која ја деконструира Саид, Бугарите се конструирани како “гнасното” Друго, како татари, коњољупци, нижа раса, дојдени од Азија, измамници и слично. Тоа не е најобичен стереотип, тоа е цел комплекс на предрасуди. Тие се проектирани како далечни, поинакви, под нивото на гордиот Македонец. Нивниот начин на постоење е бизарен, сомнителен, срамен. Сеуште во Македонија се користат термините “бугарски кош” и “бугарски воз” (овој вториов е и официјален термин користен и од медиумите за опишување на изборни неправилности). Сеуште се смета дека Бугарките се “онаквујат за две червени”. За да биде комплетна сликата, Бугарите сакаат Македонија да исчезне и сакаат да нè побугарчат. Доволно е да се погледне корицата на книгата на Александар Донски за да се види и сликовито каква е конструираната претстава за нив: грди, примитивни и заканувачки.

Таквата “примитивна” слика за Бугарите, не само што нема допир со реалноста (Бугарите генерално се луѓе, исто како и Македонците), туку само репродуцира илузии. “Ориентализирањето” на Бугарите подразбира и себепозиционирање на едно повисоко културно и интелектуално ниво. Па така, кога Бугаринот ќе каже нешто, аргументот кој е доволен да се побие е “доста бе Татар” или слично. А приори се исклучува секаква можност Бугаринот да биде сослушан и да се води некаков дијалог. На интернет, на пример, неретка пракса е бугарските коментари да се бришат. На улица, Бугарите јадат ќотек, како на пример при панихидата на Мара Бунева пред извесно време. На политичката сцена, оние со про-бугарски афилијации се екскомуницирани. Наместо некој да се угледа на бугарскиот пример, како една девастирана земја напредна толку брзо (со сите мани и недостатоци и кризи кои ги преживува), влезот на Бугарија во ЕУ беше дочекан со коментарите: “е сега ЕУ ќе се распадне”.


Македонската современа историографија допрва треба да отвори некои теми, како на пример Илинденското востание и сè околу него, ВМРО до Втората светска војна, самите светски војни на овие просториОсвен предрасудите во сегашноста, како што веќе реков, бугарско-македонското прашање има комплицирана историја. Секој обид да се преиспита архетипската душманска улога што ја имаат Бугарите во нашиот национален мит, е осуден на неуспех. Но, освен историјата на односите меѓу двата ентитета, чувствително прашање е и изучувањето на историјата на регионот воопшто. Секој обид да се направи разграничување на класификациите бугарско и македонско низ историјата, кое отстапува од рамката на “македонската нација од 19 век” исто така не проаѓа. И не само што која било аргументација е неуспешна, туку и оној кој што ја изнесува е осуден на етикета “бугараш” или “бугарофил”. Македонската современа историографија допрва треба да отвори некои теми, како на пример Илинденското востание и сè околу него, ВМРО до Втората светска војна, самите светски војни на овие простори; всушност целата современа историја не може да биде разгледувана исклучиво од македонска страна без никаков сензибилитет кон бугарската перспектива. Еден од клучните процеси кои треба да се проучуваат е процесот на т.н. дебугаризација (или југословенизација) на македонската култура кој допринел многу од заедничките елементи да станат симболи на поделба (парадигматичен пример се биографиите на многу од историските херои). Меѓутоа, мое скромно мислење е дека попрво ќе дочекаме легализација на хомосексуални бракови отколку отварање на некои од овие историски прашања во ваков контекст.

Освен историјата (не дека и во Бугарија нема романтичари и квази-историчари), голема болка на Македонецот му е и малцинското прашање во Бугарија. За жал, македонското малцинство во Бугарија многу повеќе се гледа како политички симбол (интегрален дел од self-от на македонската нација), а многу помалку како она што е – малцинство кое се бори за сопствено признавање. Македонското малцинство во Бугарија може да ги добие своите права единствено во рамките на принципот на самоопределување. Меѓутоа тоа е универзален принцип, и важи за сите малцинства насекаде. Секоја исклучивост го урива тој принцип како кула од карти. И главно поддржувачите на борбата за правата на Македонците во Бугарија, исклучокот од принципот на самоопределувањето го прават кон оние со “бугарско самосознание” во Македонија.

ниедна официјална приказна не треба да е догматска и кога-тогаш сите тие потиснати антагонизми мора да излезат на виделинаМојата аргументација, се разбира, може да се релативизира. Некој ќе рече, ОМО Илинден – Пирин е мирољубиво здружение кое бара единствено признавање и можност за политичко претставување, додека на пример Радко се доживува како здружение кое задира во идентитетот и уставниот поредок (за што впрочем беше и распуштено, па ја тужеше и ја доби државата во Стразбур). Меѓутоа (иако на различен начин) и ОМО Илинден – Пирин интервенира во бугарскиот официјален дискурс, како што и Радко интервенира во македонскиот. Никако овде не советувам некое реципрочно гледање на работите, туку едноставно посочувам детали кои ни се измолкнуваат од големата слика. Едноставно, ниедна официјална историја, ниедна официјална приказна не треба да е догматска и кога-тогаш сите тие потиснати антагонизми мора да излезат на виделина.

На крајот, неизбежно е навраќањето на политичките односи меѓу двете земји. Бугарија, како прво, е соседна земја, со која ако Македонија нема добри односи, тогаш сите губиме. Воедно, таа е единствениот сосед кој е во ЕУ а не е Грција (со која веќе односите се донесени на ниво на ладна војна). Бугарија е и нашиот мост кон Црното море и “тој дел од светот”. Можеби бугарската политика не била секогаш најкоректна и можеби и нема да биде ниту во иднина најкоректна, меѓутоа она што може Македонија да го направи е да даде сè од себе за да спречи од изолирана да стане херметички затворена земја.