|
ПОЛОГ - НЕИСТРАЖЕНА АРХЕОЛОШКА РИЗНИЦА
Сновиденијата на селаните откривале цркви стари 15 века
Полошката котлина е простор на кој во седумте илјади години на овдешното човеково битисување од раниот неолит е сконцентрирано исклучително богатство, но и многу малку откриено и истражено културно и археолошко богатство. Од обемното богатство на минатите епохи, од кое денеска само скромен дел им е на увид на археолозите, се издвојуваат и остатоците од храмовите, црквите и манастирите.
Кај селото Стенче се пронајдени остатоци од епископски базиликален храм, стар 1.500 години, како апсолутно најстаро христијанско светилиште во Тетовско, но и утврдување и човекова населба, наречена Градиште. На овој простор се откриени и жртвеник, пехари и други предмети стари околу 5.500 години. Истражувањата кај Стенче засега се привремено прекинати и археолозите грижливо ги проучуваат пронајдениот железен литиски крст за опходи околу црквата, редок за тоа време, како и остатоците од монументалната крстилница со фрескоживописот, од кој денеска се сочувани само трагите на крстовите.
"Ова е спископско седиште во тој временски период", вели Велимир Цветановски, директор на Музејот на тетовскиот крај. Професор д-р Виктор Лилчиќ од Институтот за историја на уметност и археологија на скопскиот Филозофски факултет, вели: "Полог е вистинска неоткриена и неистражена археолошка ризница, но како и повеќе други такви во целата земја".
Во поблиското и подалечното минато биле градени извонредно голем број сакрални објекти. Црквите и манастирите со својата впечатлива ранохристијанска архитектура уште од деветтиот век претставувале вистински ремек - дела на раното средновековие. Многу села имале по три и повеќе цркви, а некои поголеми, како тогашно Дебреше, дури и 17 - стои во еден елаборат за црквите и манастирите на тетовското Архијерејско намесништво на МПЦ, базиран врз историографските истражувања.
Таквите објекти биле градени не само во рамницата, туку и високо во полите на Шара. Во месноста "Плоча", на 2.189 метри надморска височина, според записите, грамотите и други историски документи, во 13-иот, односно 14-тиот век бил изграден манастир посветен на Света Богородица и тој претставувал духовен центар на македонското население, што живеело во тоа време во околните ридско - планински села.
Кај селото Џепчиште, во месноста "Манастириште" бил подигнат уште еден манастир на Пресвета Богородица. Ова е црковен објект, еден од неколкуте најстари во Полог, бидејќи неговото постоење се врзува за 5-иот односно 6-иот век. На темелите на старата црква е изградена нова, а кај верниците постоело предание дека изворите на вода покрај манастирот биле чудотворни. Во месноста "Честодубје" во близината на Вратница, постои уште еден толку стар објект - тоа била црквата посветена на "Светите Константин и Елена". На овој ист локалитет се гради нова истоимена манастирска црква. "Свети Манастир", според проучувањата на основата и фасадата, потекнува, исто така, по шесттиот век.
Според податоците на тетовското Архијерејско намесништво на МПЦ, од најмалку четириесетина православни храмови од средниот век, сега се останати само урнатини. На голем број сосема им е затворена трагата. Причини за ова се влијанието на забот на времето, но и промената на етничко-верската карта на Полог: доселувањето муслиманска популација и иселувањето на старите христијански жители. Во голем број села однемувало кој да се грижи за црквите и да ги одржува а и урнатините од минатите векови исчезнувале. Ваква била судбината на манастирите и црквите во селата Боговиње, Шипковица, Бродец, Старо Село, Горанце, Слатина, Желино, Селце, Жеровјане, Речица, Радуша, Јажинце, Камењане, Порој, Котлина, Новаке, Палатица, Лавце, Лисец... За состојбата некогашна и сегашна немо говорат подизбледените икони во ретките сочувани цркви, преостанатите христијански гробишта, како и од пазувите на земјата извадените крстови, кандилца и многу други вредни работи.
При возобновувањето на дрвените сакрални објекти, барем во неколку до сега регистрирани случаи, со сновиденија на локалните жители претходно три цркви се откриени од земјата, а потоа на нивните темели се изградени нови објекти. Како што не информираа свештените лица од тетовското Архијерејско намесништво на МПЦ, кон крајот на шеесетите години од минатиот век на жител од селото Непроштено на сон му се видел стар манастир и место каде тој се наоѓал. На локација над сегашната фабрика "Ренова" при копањето се пронајдени остатоците од сновидениот сакрален објект, а од земјата е извадена и икона на Свети Ѓорѓи. Денеска таму се наоѓа изграден манастирот посветен на истиот светец. На Блашко Србиновски, по потекло од тетовско, пред неколку години му се јавило сновидение дека во месноста Кололеч, кај планинското село Јелошник на Шара уште од поодамна била изградена црква, врз чии темели му се јавило сновидение дека во месноста Кололеч, кај планинското село Јелошник на Шара уште од поодамна била изградена црква, врз чии темели се гради нова. Во месноста "Нетачко водиче", каде што биле пронајдени остатоците од црквата, според сновидението, во 2000-та година беше положен и осветен камен темелникот на новиот параклис. Месното население во селото Беловиште тврди дека и месната црква "Света Петка" е изградена по сновидението на еден од беловиштаните. Покрај оваа црква се наоѓа извор, чија вода селаните велат дека е лековита и оти лекува од очни и други болести. На изворот секоја година доаѓаат луѓе не само од православната, туку и други вероисповеди.
На 9 февруари годинава Тихомир Крстовски од Туденце исто така, доживеал сновидение. Во полусон, според неговите зборови, чул повик од "Свети Ѓорѓи", кој му рекол: "Дојди и отвори го моето место затворено со векови во подземната темнина, кое го газат денес сите што ќе го поминат". Некој ден потоа со припомош на повеќемина соселани и со екипа на Музејот на тетовскиот крај, биле откриени површинските контури на објектот во месноста Бучало, над Туденце, точно онаму каде што на Тихомир во сновидението му било кажано каде да копа.
Според стручните согледувања и професор д-р Виктор Лилчиќ од Институтот за историја на уметноста и археологија на скопскиот Филозофски факултет, бил откриен најстариот триконхален верски објект во Република Македонија, кој датира меѓу 4 и 6. век од нашата ера.
"Барем според досегашните наоди и сознанија ова не е црква во класичната смисла на зборот. Треба да се прошири просторот на ископувањата, за да се пронајдени евентуално и олтарен дел, што веќе би означувало дека тука постоел не само многу важен култен објект, туку и црква", вели професорот Лилчиќ.
Во врска со сновиденијата, овој археолог потенцира: "Професор Блага Алексова уште пред 30 години располагаше со првични сознанија за овој сакрален објект, а тој од 1996 година се наоѓа на археолошката карта на РМ. Туденце не и служи на чест ниту на македонската ареологија, ниту на Македонија како држава. Зарем ние преку сновиденијата ќе го откриваме и ќе го чуваме нашето пребогато културно-историско и археолошко наследство? Зарем ние со "о-рук" техника ќе го одржуваме? Сепак сновиденијата мораат сериозно да се примат како важен патоказ во археолошките истражувања".
http://www.vest.com.mk/default.asp?id=80630&idg=5&idb=1208&rubrika=Revija
|
Da se porazhodim po Makedonija
