Уще за Македонците Унияти од Егейот / Политика, Свят / Македония

Февруари 1874

Писмо од П. Р. Славејков,

До Бугарскиот Егзарх,

Допатував во Солун вечерта на 14-ти минатиот месец (Јануари 1874). Веднаш побрзав да се сретнам со сите важни месни жители и со жители од другите Македонски градови. Цел ми беше да соберам информации што е можно побрзо за се’ што е важно за успехот на мисијата што ми ја доверивте.

Прво се состанав со отец Аверкиј Зографски, а следниот ден и со отец Петар Димитров, претседател на месната црковна општината. Можам да ве известам, Ваше Преосвештенство, дека ветерот од тука, од Солун, дува и се шири на сите страни. Овие двајца свештеници, според мое мислење, се водачите на движењето за обновување на Охридската Архиепископија, иако никако не смеат да се занемарат Охрид, и до извесна степен Битола, Велес и Скопје.

Унијатското движење тука не е без корења, како што мислат во Цариград, особено неговата Светост, Грофот Игнатиев. Додека престојував во Македонија, се убедив дека работите се исти како што ги знаеме од пред три години, за што отпорано ви пишував. И сега, како и тогаш, или пред дваесет години, уште си имаме работа со Македонското прашање.

Во разговор со неколку Македонски „патриоти“ разбрав дека ова прашање, кое беше голи зборови до пред неколку години, сега е јасна и прецизно дефинирана идеја: „Македонците не се Бугари“, и тие упорно се борат, без оглед на цената, да си добијат нивна посебна црква.

Тие, во нивниот сепаратизам, имаат подршка од некои високи свештеници во Цариград, особено од неговото Преосвештенство Натанаил Охридски, Панариот Пловдивски и Архимандритот Харитон Карпузов.

Овој месец дознав од сигурни извори дека писма секојдневно пристигнуваат од Цариград до солунската општина, а потоа тие ги препраќаат до општините низ внатрешноста. Тие писма се напишани во таков дух. Едно такво писмо, кое солунската општина и’ го испрати на општината во Воден, ги повикува жителите на Воден да ги раскинат односите со Егзархијата, се’ додека прашањето за Македонска Црква не биде разрешено, зашто „сега бил моментот“.

Господинот Кузман Шапкарев од Охрид, кој ни е добро познат, има многу направено да се расшири идејата за обновување на Охридската Архиепископија. Тој постојано снове меѓу Кукуш и Охрид, а на чиј трошок, не знам. Господин Димитар Македонски, „Писателот на Македонски учебници“, не е помалку активен, примајќи учителска плата и од Егзархијата, и од месните Лазаристи.

Од таквите неразумни проповеди што ги држат Македонските патриоти дека црковното прашање било разрешено само во полза на Бугарите, се создава незадоволство меѓу луѓето накај епархиите од Дунавските и Адрианополските вилаети, како и завист што Бугарите порано се пробудиле.

Особено силен отпор се чувствува против литература напишана на источниот говор. Општ впечаток е дека месните жители сметаат оти на Македонците им се направила голема неправда со разрешувањето на црковното прашање само во корист на Дунавските и Тракиските Бугари. Ова незадоволство веќе прерасна во недоверба спрема Егзархијата и спрема нејзините повисоки ешалони, и има расположени меѓу месното население локалниот Македонски дијалект да се прогласи за литературен јазик, а во црквите да се воспостави Македонско свештенство.

Големо вниманите, Ваше Преосвештенство, треба да се обрне на Неговото Преосвештенство Натанаил, кој им ветил на месните жители дека штом се врати во неговата епархија, ќе преземе мерки да се возобнови Охридската Архиепископија. Изгледа дека е поврзан со македонски занаетчии во Цариград, меѓу кои шири вести за спогодба со Патријаршијата. Тие пак, од друга страна, праќаат вести до нивни луѓе во Македонија за оваа работа. Тоа предизвикува голема раздвиженост тука. Значи, сепаратизмот има корени во тајниот кружок во Цариград. Ако Вие ги притиснете таму, ќе се смират и тука. Штом се замолкне трубата, ќе нема ни ехо.

Прашањето на отец Нил е многу чувствително, зашто тој се забарикадира во Кукуш и не сака да се врати. Неговата амбиција го доведе до таму. Си ја наполнил главата со мисла да стане Архиепископ Охридски, или барем Митрополит Солунски. Како претставник на Егзархијата, шири вести за договор со Патријаршијата, демек бил „најдобро запознаен со работите“. На луѓето им ја опишува Егзархијата дека била незаинтересирана и пасивна да го спаси македонското население од грчкото духовно ропство.

Отец Нил, кој се покажа сосема незрел, изгледа е под присмотра на највисоките турски вилаетски власти. Како и да е, неговата непослушност почна во моментот кога беше повикан да се врати во Цариград. Наместо да се покори, тој си остана тука. И неговата непослушност изгледа е резултат на сугестии што му доаѓаат од Цариград. Тој одржува постојани врски со Епископт Панарет и Натанаил, особено преку писма, и тие му сугерираат да остане во Македонија се’ додека Натанаил не биде назначен во Охрид и не пристигне во Македонија.

Јас мислам дека отец Нил треба да биде исфрлен од Македонија по секоја цена, и да биде испратен во Цариград, зашто тука е опасен. Веќе работи под заштита на локалните Лазаристи и на францускиот конзул.

Идејата за возобновување на Охридската Архиепископија во моментот е најприсутна тука, во Солун. Тука се коват планови и тука се собираат зовриените глави. Таа идеја, се разбира, не е заснована на зрела основа, особено откако Мидхат Паша беше отпуштен од Солун. Но тие полека ја шират идејата накај северна Македонија, иако не се многу сигурни како ќе ја остварат. Едни велат едно, други велат друго. Тука лежи опасноста: ако од највисоко место веднаш не се преземат мерки против таа идеја, може да се обединат и да ја искристализираат во една заедничка и добро дефинирана идеја. Тогаш последиците ќе бидат многу посериозни. Најдобро би било Неговата Светост, Грофот Игнатиев, да ја посети Македонија, зашто населението има тајни надежи дека само Русија може да им помогне.

Утре, со Божја помош, имам намера да се сретнам со старешините на локалната црковна општина. Ќе се обидам да ги убедам во неоснованоста на нивните желби за посебна црква, кога веќе ја имаат преку Егзархијата. Најтешко прашање ќе биде прашањето за назначување епископи од Македонија, и особено за хиротонисувањето на отец Харитон.

Му ја бакнувам десната рака на Вашето Преосвештенство,

Солун, Февруари 1874,

Ваш покорен, П. Р. Славејков

Преземено од "http://mk.wikibooks.org/wiki/%D0%9F%D0%B8%D1%81%D0%BC%D0%BE_%D0%BE%D0%B4_%D0%9F._%D0%A0._%D0%A1%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D0%B5%D1%98%D0%BA%D0%BE%D0%B2_-_%D0%A4%D0%B5%D0%B2%D1%80%D1%83%D0%B0%D1%80%D0%B8_1874"

Февруари 1874

Писмо од П. Р. Славејков,

До Бугарскиот Егзарх,

Ваше Преосвештенство,

Пред два дена Ви испратив писмо преку доверлив човек во кое накратко ви ја опишав состојбата во Солун и Македонија во врска со неразумното движење за обновување на Охридската Архиепископија во унија со Римокатоличката Црква. Откако се сретнав со неколку месни старешини, разбрав дека насекаде и нашироко се водат разговори имено да се создаде во Македонија Унијатска Црква.

Од доверливи извори дознав дека се чека само на хиротонијата на отец Харитон, за да се почне со акција. Додека да им пристигне благослов од Папата за објавување на Унијатска Охридска Архиепископија, епископите и нивните епархии ќе бидат составен дела на Унијатската црква во Едрене. Тогаш отец Натанаил ќе биде назначен за Охридски Архиепископ, а за епархиите ќе бидат назначени: отец Панарет за Пелагониската епархија, брат Козма Пречистенски за Дебарската епархија, отец Нил Изворов за Солунската епархија и отец Доротеј за Скопската епархија. Другите епархии, за кои нема предложено кандидати, привремено ќе бидат раководени од соседните епископи. Отец Нил ќе биде епископ Солунски, Кукушки и Воденски. Отец Харитон, после неговото хиротонисување ќе стане епископ на Сереската и Мелничката епархија. Отец Дионисиј, како архимандрит, привремено ќе раководи со Струмичката епархија.

Мојот личен впечаток, Ваше Преосвештенство, е дека никој тука не бара вистинска унија со Римокатоличката Црква. Тие само бараат начин да ја возобноват Охридската Архиепископија. Католиците исто го чувствуваат тоа, и затоа немаат голема доверба во луѓето со кои преговараат. Затоа не мислам дека е предоцна да се преземе акција и да се сузбие, а потоа и целосно уништи тоа движење.

Унијатското движење е поопасно во местата каде што порано имало Унија, од сличните причини. Кукуш доаѓа на прво место, по него е Дојран со симпатии од Струмица, Малешево и Воден. Солун, Серез, Мелник и Драмските села се зад нив. Нема голема унијатска пропаганда, ама каде што има чад, мора да има и оган. Назначувањето на отец Нил се чека за да избувне пламенот. Полјанската епархија веднаш ќе влезе во Унија, а Струмичката и Воденската епархија ќе и’ се придружат, како и голем број села од Солунско, Драмско и Сереско, и од други епархии. Другите Македонски епархии исто ќе се приклучат, прво Велешката, а потоа и Скопската епархија. Велешката епархија е исто незадоволна од нивниот епископ Дамаскин, а во исто време граѓаните на Велес, гладни за власт, веруваат дека тие треба да ја владеат Македонија во верските работи.

Причините за ваквата состојба во цела Македонија се многу очигледни. Македонските епархии и градови што веќе ги спомнав се многу огорчени од сериозната состојба во Црквата и од луѓето што им се назначени за свештеници. За ширењето на идејата за возобновување на Охридската Архиепископија врз основа на Унија исто е потпомогната од француските и австриските конзули, кои им ветуваат целосна заштита пред турските власти и од прогонот на Цариградската Патријаршија.

Грците индиректно му помагаат на ширењето на Унијата во Македонија, очекувајќи Егзархијата да ослабне од Унијата, и така да си најдат сојузници во ликвидирањето на Католичката пропаганда во Македонија. Тоа го заклучив од разговорите со грчкиот конзул во Солун. Тој ни најмалку не беше загрижен од ширењето на Унијата во Македонија. Напротив, Грција бара подршка за нивните економски и национални активности во Македонија. Според мислењето на грчкиот конзул, делот од луѓето што нема да ја прифатат Унијата, разочарани од Егзархијата, ќе си останат под јурисдикција на Патријаршијата. Во разговорите што ги водев, не случајно приврзаниците и следбениците на Унијата спомнаа дека „Македонското прашање“ може да се реши само преку Унија. За целосно да го искористат незадоволството и огорченоста на народот против Егзархијата, тие ги засилуваат нивните напади против Егзархијата. Зборуваат за Македонското прашање врз основа на верското прашање, но во исто време ги разгоруваат старите сепаратистички огнови меѓу Македонците – да создадат нов етнички регион преку Унијата – во духот на реформите на Мидхат-Паша.

Како што Римокатоличките агенти ја изработија културната и национална програма за унијата во 1860 година за ослободување на Бугарите од Патријаршијата, тие сега излегуваат со дефинирана програма за духовно и национално ослободување на Македонските епархии преку Унијата.

Македонските активисти веќе нашироко го користат изразот: Македонско национално движење во нивниот јазик, под што подразбираат независност, национално и црковно ослободување. На ова мора силно да му се обрне внимание, Ваше Преосвештенство, ова е многу важна работа од политички карактер, сепаратизмот се шири од верска накај поширока национална основа.

После разговорите што ги имав со отец Петар Димов, добив впечаток дека тој полека се откажа од намерата да се приклучи на Унијата. Денеска тој официјално ја одби Унијата и Ви испрати писмо, за да ви ја искаже лојалноста на Егзархијата. Исто разговарав и со отец Аврекиј. Тој ми рече дека и тој ќе се откаже од движењето ако назаначувањата на Егзархиски епископи се завршат до есента. Мојот однос кон овие двајца црковни достоинсвтеници беше умерен и пријателски, зашто каква било репресивна мерка само ќе ги разбунтува духовите.

Ваше духовно чедо,

П. Р. Славејков

Преземено од "http://mk.wikibooks.org/wiki/%D0%92%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%BE_%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BC%D0%BE_%D0%BE%D0%B4_%D0%9F._%D0%A0._%D0%A1%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D0%B5%D1%98%D0%BA%D0%BE%D0%B2_-_%D0%A4%D0%B5%D0%B2%D1%80%D1%83%D0%B0%D1%80%D0%B8_1874"