|
Јосип Броз или Брус Ли
Антонио МилоШоски
Да не беше иницијативата на Црвенковски за подигање споменик на Тито во центарот на Скопје, јавноста беше на добар пат за малку да заборави дека она што моментално најмногу ни фали не се странските инвестиции, не е вработувањето, не е безвизниот режим, не е Интернетот во училиштата. Не! Нам ни фалат споменици - и тоа на Тито. Бидејќи, имињата и улиците, на училиштата што го носат името на "стариотти не се доволни. Ниту неговиот бронзен споменик во кругот на фабриката МЗТ не е доволен, затоа што не смее Титовите споменици да се поставуваат каде било. Според комунистичкото поимање на нештата, тие мора да се во центарот на градот. Поинаку и не може да се резонира кога во потсвеста се врежала паролата "Тито сите нў гледааи. Најверојатно, според оваа логика, Црвенковски заклучил дека она што на најмногу Ј треба државава во овој миг е уште еден споменик на Тито, и тоа во центарот на Скопје. И да не беше оваа иницијатива поднесена лично од него, ние немаше да дознаеме дека, не одбраната и надворешната политика, туку културата и зачувувањето на традициите од недемократското минато се суштинските надлежности на "претседателотти. Сепак, иницијативата ни оддалеку не е иронична, а уште помалку случајна. Но, во секој случај, е цинична и спорна. Спорни се три моменти: социјалниот момент, историскиот контекст и идеолошката несоодветност. Четвртиот спорен момент е самиот предлагач (неспособен политичар и претседател без легитимитет), но за тоа не вреди да се трошат зборови.
Што е спорно од социјална гледна точка? Не мал дел од македонските граѓани се тотално разочарани од очајната ситуација во која се наоѓаат. Најголемиот дел од нив припаѓаат на оној слој кој порано со гордост се нарекуваше средна класа, а денес, како последица на неуспешната и предолга транзиција имаат улоги на стечајци, технолошки вишок, социјалци, осиромашени пензионери или земјоделци. Беспарицата никој не ја сака, а најмалку оние што еднаш, колку-толку, имаа по некоја пара во џебот, купуваа регали на кредит и одеа на одмор на †наше морееи. Така, несигурните времиња денес лесно ја будат носталгијата за сигурните времиња тогаш - во Титовата СФРЈ. Тука се и некои помлади луѓе кои Титовите времиња ги потсетуваат на првата љубов или на патувањата без визи. И тоа не е ниту спорно, ниту неразбирливо. Но, спорно е што еден политичар ја искористува и си поигрува (за дневно-политички цели) со носталгијата на дел од граѓаните. А таа носталгија е само последица на страшната економска состојба и сиромаштијата која е на прагот на сечиј дом. И, мислам дека не треба голем напор за да се докаже дека токму Црвенковски е првиот меѓу политичарите по чија заслуга државата ни е стигната до ова дереџе. И сега истиот тој, во чие време Македонија произведува само технолошки вишок и социјални случаи, сака својата вина за нашата економска катастрофа да ја скрие зад споменикот на Тито. Не умеејќи да нў поведе кон посигурна иднина, човеков ни го нуди сигурното минато во облик на бронзена биста. Цинично, нели.
Идејата има и историска спорност. Критериумите на Црвенковски се тоа што Тито бил неспорен антифашист, а го потенцира и неговиот придонес за "македонското национално прашање и за градењето на македонската државностти. В ред, но ако според овие критериуми направиме споредба меѓу Тито и Ченто, се разбира во однос на Македонија, тогаш лесно ќе се заклучи дека вториот има споредливо поголеми заслуги, а згора на тоа зад неговото име не се влечат контроверзиите од кои "пати" ликот и делото на Тито во однос на македонското прашање (повоените стрелања, прогонот на поборниците за независна Македонија, егејското прашање, итн.). Имено, македонските антифашисти не ги поведе Тито, туку ги предводеше Ченто. Македонската државност беше прагматична околност која Тито ја прифати, но, за разлика од него, за Ченто тоа беше главната идеја-водилка за време на војната. Тито не поднесе никаква жртва за македонската независност, но затоа Ченто беше тој што плати со својот живот за идејата за независна Македонија, при што Тито (во содејство со Колишевски) може да се смета и за негов посреден егзекутор. И така натаму, и така натаму. Значи, ако веќе работата дошла до споменик, тогаш десетина македонски историски личности со право чекаат во редот пред Тито. Целта на спомениците е да обединуваат, а не да разединуваат, па затоа и најлошо е кога се подига споменик на кој едни дење ќе му се поклонуваат, а други ноќе ќе го плукаат. Секако, во нашата историја има место за Тито, но времето кога неговата слика мораше да стои на првите страници на секој учебник неповратно одмина.
Третиот спорен момент е идеолошката порака што би ја испраќал таквиот споменик. Без разлика што социјалната сигурност во Титова Југославија беше подобра од сиромаштијата и несигурноста во која нў доведоа Црвенковски и компанија, сепак, демократскиот свет знае дека таа држава беше тоталитарна и недемократска. Владееше едноумие, политичка и верска неслобода, имаше затворски кампови за политичките неистомисленици, насилна национализација, стрелања без пресуди. Значи, ако веќе цело време ги вежбаме вилиците дека сме проевропски настроени, дека сакаме да станеме членка на НАТО и дека сакаме да му се придружиме на семејството на демократските држави на ЕУ, тогаш подигањето споменик на еден харизматичен диктатор и комунист не е баш најсоодветната идеја. Во време кога во Полска, Бугарија и Унгарија расчистуваат со комунистичкото наследство, Црвенковски, немајќи капацитет да даде некоја попрогресивна идеја за иднината, и понатаму нў враќа во прегратките на "старото доброои минато. Ако веќе треба да се подигне некој паметник кој силно ќе ја промовира Македонија во Европа, а со тоа и ќе ја надградува нејзината државност, тогаш попаметно би било ако во центарот на Скопје се постави еден споменик на светите браќа Кирил и Методиј. Нивното големо дело ги надминува границите на малата Македонија, а нивната мисија има цивилизациска тежина. И тие не се чествуваат само во Македонија и Бугарија туку пред нивните икони се поклонуваат и Полјаците, и Словаците, и Србите, и Украинците, и Чесите и Русите. Нивното дело, нивната мисија, па и нивните гробови се длабоко вкоренети во европската почва. Да не беше така немаше и двајцата пред дваесетина години да бидат прогласени за патрони-заштитници на Европа од страна на тогашниот папа Јован Павле Втори. И затоа, ако веќе ни треба споменик кој ќе испраќа силна порака од Македонија, нема подобра идеја од оваа.
Што има Брус Ли со сите овие личности? Ништо посебно. Но, изградбата на негов споменик во Мостар и начинот преку која се стигна до тоа, може да бидат добра лекција на која Црвенковски ќе си го троши своето слободно време и ќе учи повеќе околу иницијативите за подигање нови споменици во транзициските држави. Имено, пред две години по иницијатива на здружението "Урбани покретти во центарот на Мостар се откри споменик на Брус Ли во природна големина (значи точно 168 см). Мотивот на иницијаторите бил да се расчисти со минатото, да се избрише имиџот на Мостар како град кој потсетува на војна и уривање и да се создаде имиџ на ведар град во кој свои обожаватели и свој споменик има светската кунг-фу ѕвезда. Неговиот споменик има обединувачка сила затоа што Брус Ли кај сите е симбол за праведност и доказ за тоа дека знаењето и вештината можат да ги победат неправдата и силата. Покрај тоа, една од најважните особини му била таа што не е ниту Хрват, ниту Муслиман, ниту Србин, што доаѓа оддалеку, а што сепак е блиску до срцата на сите мостарци. И пред некој ден читав понуди од неколку германски туристички агенции што прават тури низ БиХ, и верувајте нема тура што не поминува низ Мостар и што не предвидува посета на споменикот на Брус Ли. Ете, една пооригинална, поосмислена и посообразна идеја за споменик што промовира и што обединува.
Се надевам дека овие процени ќе му помогнат на Црвенковски да размисли и да ја повлече иницијативата за подигање споменик на Тито во центарот на Скопје, или барем да даде некој попрогресивен предлог. Доколку не, "Друже Тито ми ти се кунемоои.
(Авторот е научен соработник на
Универзитетот Дуизбург)
Мдам, вече и в Утринския Бесник се срещат открити нападки срещу Црвенковски: "А таа носталгија е само последица на страшната економска состојба и сиромаштијата која е на прагот на сечиј дом. И, мислам дека не треба голем напор за да се докаже дека токму Црвенковски е првиот меѓу политичарите по чија заслуга државата ни е стигната до ова дереџе." Аз не вярвах, че е възможно, но уви, Бранко взе да изпуска юздите на държавата. Както е казал поета, един народ може да бъде лъган за кратко, а един човек завинаги, но никой не може да лъже народа вечно. 
|
