Бугарија се бори да го запамети своето минато / Политика, Свят / Македония

Бугарската младина малку знае за комунистичката минато на својата земја
Бугарија се бори да го запамети своето минато
Многумина од младите покажуваат незнаење во врска со комунистичкото минато

Интернешенел хералд трибјун

За споменикот во софискиот „Парк на слободата" многу млади сметаат деке е споменик во чест на советската армија за ослободувањето на Бугарија од турското ропство во 1878 година

СОФИЈА - Јана Лазарова (17) го гледа високиот споменик што се наоѓа во центарот на софискиот ?Парк на слободата". Во него има три снажни креатури, едниот држи оружје в раце, и е изработен во црн камен. Прашана дали знае што претставува тој, таа призна дека не знае да одговори. По извесно време се обидува да претпостави: ?Тоа е споменик во чест на советската армија за ослободувањето на Бугарија од турското ропство во 1878 година".

Не многу одамна ваквиот одговор на Лазарова ќе измамеше шок и остар прекор. Оваа статуа навистина е софиски споменик во чест на советската армија, но нема никаква врска со Турците. Наместо тоа, таа е подигната во чест на советските единици кои учествуваа во ослободувањето на оваа земја од нацистите во 1944 година, настан што го отвори патот на 45-годишното владеење на комунизмот. Тоа е факт што порано го знаеше секој ученик во оваа поранешна држава од источниот блок.

Меѓутоа, по 15 години од колапсот на комунизмот, коменатрите, како овој на Лазарова, не се невообичаени. Учениците на возраст како и Лазарова имале само две години кога на 10 ноември 1989 година тврдокорниот владетел на Бугарија, Тодор Живков, беше соборен од власта, еден ден по падот на Берлинскиот ѕид.

Оттогаш голем број деца пораснаа со само бледа слика за не толку далечното минато на својата земја. Историјата на Бугарија во поствоената ера, во комунистичката ера, е само површно разгледана во наставните програми на средните училишта, како што велат и самите тинејџери, бидејќи земјата не се концентрира на минатото, туку на својата иднина.

Бугарија годинава стана членка на НАТО, а очекува и да се приклучи на ЕУ веќе во 2007 година. Со ова на ум, вниманието е цврсто насочено кон економските реформи во западен стил и напредокот на благосостојбата што го направи неодамна Бугарија.

Во срцето на Софија, улиците што до пред една деценија беа празни сега се преплавени со автомобили, со модерни ?мерцедеси" и БМВ и оние од семејството на ?Опел". Младите се собираат во кафулињата и баровите со минималистички дизајн и задушено осветление. Рестораните брзо никнуваат. Тинејџерите се модерни. Сў е изменето. Меѓутоа, иако земјата изгледа како да го докажува својот успех, има и такви кои се загрижени за воспитувањето на младината која не е свесна за своето минато.

Новата благосостојба на Бугарија, сепак, не ја засенува поновата историја. Сў уште насекаде можат да се забележат нејзините остатоци, од бетонските станбени блокови кои се поредени по бескрајните градски булевари до огромните затворени фабрики и споменици како оној во ?Паркот на слободата". Меѓутоа, многумина од младите на возраст во доцните тинејџерски и раните дваесетти години покажуваат незнаење во врска со комунистичкото минато. ?Не можам многу да ви кажам за тоа, вели Весела Перева (20), студент по новинарство на Софискиот универзитет. Не знам дали тоа било добро или лошо минато".

Еден од професорите на Перева, Метју Брунвасер (33), инструктор по новинарство во посета на универзитетот, од Сан Франциско, вели дека ставот на Перева е типичен за младите на нејзина возраст. Кога тој неодамна ја споменал државната безбедност, злогласната бугарска служба за државна безбедност, изјави дека студентите морале да се вратат дома и да побараат на Интернет некоја дополнителна информација во врска со ова. Службата за безбедност стоеше зад голем број атентати на странци и имаше распространета мрежа на шпиони во самата земја.

Проблемот, според официјалните лица, е во тоа што историските читанки допрва треба да се ажурираат, а училиштата повеќе не ги користат марксистичките текстови од претходната ера. ?Можете да кажете дека периодот на социјализмот е минимизиран во историските читанки", вели Веселин Методиев, кој беше министер за образование во првата антикомунистичка влада на државата. ?Бугарската историографија беше идеолошка дисциплина. Дури од неодамна немарксистичките историчари почнаа да ги изучуваат историските забелешки".

И дома е исто, децата многу малку слушаат за минатото. Брунвасер вели дека верува оти многу од семејствата преферираат да не говорат за темната страна на комунизмот. ?Родителите не сакаат да ги оптоваруваат своите деца, вели Брунвасер, кој од 1995 година повремено живее во Бугарија. Некои семејства, пак, тоа и го прават, особено оние кои страдале во тој период, но главно не сакаат да зборуваат за тоа". Некои млади имаат став дека лекциите за социјализмот немаат никакво значење за оние кои живеат во денешниот свет. ?Ним не им е грижа за минатото, тие живеат тука и сега, вели Јасен Босев, кој имал само десет години кога беше урнат Берлинскиот ѕид. Нив ги интересираат парите и модата. Минатото е бескорисно за нив".

Оваа преспектива поттикнуваше загрижиност во времето кога комунизмот се гледаше во особено позитивно светло меѓу постарите генерации. Иако и во деведесеттите години имаше жестоки реакции против комунизмот, главно само постарите Бугари со носталгија се потсетуваат на овој период кој го посочуваат како добар, бидејќи тогаш се имало работа и безбедност. Во студијата публикувана во јануари годинава, тим експерти од асоцијацијата ?Глобална бугарска иницијатива" изјавија: ?Треба да се забележи дека тогаш живеевме во општество во кое големото мнозинство од народот не знаеше што има добро во демократијата, а го заборавија пак она што е лошо во социјализмот".

Жељу Желев, дисидент кој стана прв претседател на Бугарија по колапсот на комунизмот, изјави дека е вознемирен гледајќи ја младината како расте во незнаење на своето минато. ?До извесна мера е добро, но без познавање на минатото нема да бидат во можност да ги препознаат репресивните режими или да ја предвидат иднината", изјави тој во телефонското интервју.

Бавно, но сепак некои се обидуваат да отворат поголема дебата во врска со ова. Постои и Интернет-страница која ги поканува посетителите од сите возрасти да ги испратат своите сеќавања во врска со комунистичкиот период, без разлика дали тие се добри или лоши. Основачот на веб-сајтот, Дијана Иванова, вели дека го отворила овој сајт како реакција на сў порозовата слика за минатото промовирана од некои поранешни политичари и медиумите. Бидејќи тоа е Интернет-страница, можеби поголемиот дел од нејзината содржина е напишана од помладите. Во една порака една жена опишува како на седумгодишна возраст брзо била пикната дома од страна на нејзината мајка. Експлодирал нуклеарниот реактор на Чернобил во Украина, факт што не беше спомнат од страна на државните медиуми, но многу брзо усно распостранет низ целата земја. Семејството го дознало тоа од еден странец.

Во друга порака една девојка опишува како една Турчинка во летото 1989 година се расплакала кога и се обратиле со нејзиното име. Во тоа време Бугарија го протеруваше турското малцинство што живееше на нејзина територија, а ги принудуваше оние што остануваа да прифатат бугарски имиња. ?Ако поттикнеме интерес со искажување на личните искуства на граѓаните, тогаш можеби тоа ќе доведе до интерес за поголема сторија", вели Иванова.

(Интернешенел хералд трибјун)