Pravdata vo racete na silata / Политика, Свят / Македония

Pravdata vo racete na silata

Golemite sili, prvenstveno Rusija, bez kakvi bilo ~uvstva za makedonskata nacionalna samobitnost, so preliminarniot Sanstefanski dogovor ja vklu~ija re~isi cela Makedonija vo ramkite na Golema Bugarija. I tri meseci podocna, pak bez gri`a na sovesta, so odlukite na Berlinskiot kongres, pak ja vratija Makedonija vo Osmanliskata imperija

Preku Razlove~koto, Pijane~koto, Kumanovskoto, Krivopalane~koto vostanie i u~estvuvaj}i so brojni dobrovolni ~eti vo srpsko-turskata i rusko-turskata vojna, Makedonskiot narod imal silni pridonesi vo razre{uvaweto na Isto~nata kriza. Me|utoa, golemite sili, osobeno Rusija, bez kakvi bilo ~uvstva za makedonskata nacionalna samobitnost, so preliminarniot Sanstefanski dogovor ja vklu~ile re~iis cela Makedonija vo ramkite na Golema Bugarija. Tri meseci podocna, pak bez gri`a za makedonskiot narod, golemite sili so odlukite na Berlinskiot kongres povtorno ja vratija Makedonija vo sostavot na Osmanliskata imperija. Takvata odluka kaj makedonskiot narod predizvikala razo~aruvawe i gubewe na doverbata vo pravednosta na kongresot, vo iskrenosta na politikata na golemite sili i vo odnosot na sosedite kon makedonskoto pra{awe.

Predlogot, soglasno ~lenovite 23 i 62, na Makedonija da i se dade politi~ka i verska avtonomija vo ramkite na Osmanliskata imperija bil do~ekan kako obi~na fraza, bidej}i takvite re{enija nikogo ne obvrzuvale, nitu, pak, bile predvideni sankcii za nivnoto neizvr{uvawe. Vedna{ potoa makedonskite dejci upatuvale brojni protesti i prigovori na odlukite na Berlinskiot kongres. So odlukite na Berlinskiot kongres bile definirani granicite na Osmanliskata imperija, vo ~ii ramki i bila dadena mo`nost da si ja sreduva vnatre{nata sostojba kako mo`e i umee. Vedna{ potoa vo Makedonija se dovlekuvale voenite sili od Bosna, od Srbija i od Bugarija, a se ispra}ale i novi od Turcija. Od centralna oblast na evropska Turcija, Makedonija sega stanala nejzina pograni~na teritorija. Toa pretpostavuvalo anga`irawe na brojni voeni sili, zaostruvawe na vladeja~kiot sistem, dano~nata politika, kaznenite merki, i seto toa zna~elo vlo{uvawe na `ivotot na makedonskiot narod.

Vo toa vreme, edinstven povolen uslov bilo prisustvoto na srpskite i ruskite voeni sili na severnata granica na Makedonija i vo novosozdadenoto Kne`evstvo Bugarija, kako i sozdadenata Ruska zona na makedonskata teritorija vo Gornoxumajskata okolija. Donekade povolen uslov pretstavuvale i ~lenovite 23 i 62 od Berlinskiot kongres, so koi Turcija trebalo vo Makedonija da sprovede politi~ka, {kolska i verska reforma kakva {to bila predvidena za Krit. Blizinata na ruskata vojska go zgolemuvala borbeniot moral kaj organizatorite i vostanicite, a vo ~lenovite 23 i 62 se iznao|ala me|unarodno-pravnata mo`nost za organizirawe i krevawe na vostanie. Pokraj navedenive te{kotii, sostojbata vo Makedonija ja vlo{uvalo i doseluvaweto na turskite i na muslimanskite begalci-maxari, koi po stesnuvaweto na turskata imperija po Berlinskiot kongres, se doselile vo Makedonija.

PODALEKU OD ZULUMITE

Spored francuskite izvori, Makedonija stanala pribe`i{te kako na eden del od otpadnicite na otomanskata armija, taka i na muslimanite koi prebegnale od Bugarija, od Bosna, od Hercegovina i od drugi oblasti. Okolu 60 000 semejstva se nao|ale vo gradovite i selata i bile vseleni vo domovite na hristijanite. Turcite-begalci razdvi`eni po celata teritorija na Makedonija, glavno gi formirale ba{ibozu~kite odredi. Poradi nivnite zlostorstva, pove}e od dveste hristijanski sela se iselile vo Srbija i vo Bugarija. Pokraj grabe`ite od turskite begalci, makedonskiot narod pla}al i brojni danoci na turskata vlast, a osobeno te{ki nameti mu pri~inuvale rekviziciite na turskata armija, koja po Berlinskiot kongrs se zgolemila na 80 bataljoni. Delovi od ovaa armija odele nasekade niz Makedonija i se izdr`uvale na smetka na mestata {to gi posetuvale. Pokraj ovie, pusto{eweto vo Makedonija osobeno go zgolemuvale Albancite, koi od otomanskata vlada dobile pu{ki martinki i golemo koli~estvo municija, pa pretstavuvale zna~ajna sila. Pred niv se ~uvstvuvale nemo}ni i otomanskite vlasti, a svoe vladeewe vovele duri i vo Skopje, so {to, vsu{nost, bile edinstveni gospodari vo zemjata. Poradi takvata sostojba, francuskiot konzul vo Sofija predlagal Makedonija da ja okupira nekoja od neutralnite sili so cel da se spasi hristijanskoto naselenie.

Golemite dolgovi {to Turcija im gi pla}ala na golemite sili go sogolile makedonskiot narod do koska. Selanstvoto gi podnelo glavnite naturalni i pari~ni dava~ki. Makedonskite selani i pla}ale nad 30 vidovi danoci, so {to se pretvorile vo rabotnici samo za opstanok, vo obi~no ~ove~ko su{testvo. Nivnata `ivotna i imotna nesigurnost, kako i semejnata ~est, zaedno so socijalnata, bila tokmu zagrozena {to `ivite im zaviduvale na mrtvite. Vo takvi `ivotni uslovi, zapo~nalo samovooru`uvaweto i samoorganiziraweto na makedonskiot narod za samoosloboduvawe od osmanliskoto vladeewe. Nedostigot na edinstvena revolucionerna politi~ka organizacija zna~itelno go ote`nuvalo organiziraweto i rakovodeweto na vooru`enoto vostanie, {to bilo pri~ina da se pojavat nadvore{ni sili, koi imale za cel da go iskoristat makedonskoto vostanie za sopstveni celi.

PODGOTOVKITE ZA MAKEDONSKOTO (KRESNENSKOTO) VOSTANIE

Podgotovkite za vostanie vo Makedonija zapo~nale vedna{ po zavr{uvaweto na Rusko-turskata vojna i po zaklu~uvaweto na preliminarniot Sanstefanski dogovor. Makedonskiot narod, osobeno istaknatite makedonski dejci, osloboduvaweto na Makedonija ne go gledale vo nejzinoto prisoedinuvawe kon Bugarija, pa se sprotivstavile na odredbite na Sanstefanskiot dogovor. Razo~aruvaweto bilo golemo i vo odnos na ruskite pregovara~i, koi Makedonija mu ja dodelile na idnoto bugarsko kne`evstvo, a ne odredile ruski trupi da ja okupiraat i na toj na~in da ja {titat od Turcite, ~ij karakter vo osnova bil voinstven i ne dozvoluvale da im bide odzemeno ona {to go osvoile so me~. Za Turcite bilo nerazbirlivo preku eden pismen dogovor da im se odzeme zemja so koja upravuvaat.

Makedonskiot narod ve}e gi zagubil nade`ite za osloboduvawe od nadvor, bidej}i golemite sili vo 1870 godina namesto obnovuvaweto na Ohridskata arhiepiskopija go stavile pod jurizdikcija na Bugarskata egzarhija; na carigradskata konferencija vo 1876 go podelile me|u Bugarija i Turcija, so odredbite na preliminarniot Sanstefanski dogovor vo 1878 godina re~isi celosno bil staven vo ramkite na bugarskata dr`ava. Po donesuvaweto na re{enijata na Berlinskiot kongres, Makedonija povtorno bila vratena pod turska uprava. Poradi toa, nezadovolstvoto na makedonskiot narod maksimalno se zgolemilo, bidej}i ne mo`el da veruva deka Evropa odbila da go prifati osloboduvaweto na Makedonija. Zgora na toa, vo Makedonija se povlekle ostatocite na osmanliskata vojska od novosozdadenite nezavisni zemji, najgolemite antihristijanski muslimani, brojni muslimanski begalci, pa se zgolemil ba{ibozlukot, poradi {to taa stanala centar na bezredija.

Vo takvata op{ta sostojba, kaj makedonskiot narod narasnal patriotizmot, se vozdignal borbeniot duh i zapo~nalo samoorganiziraweto i samovooru`uvaweto za sopstvenoto osloboduvawe. Po zagubata na doverbata vo Rusija i vo Evropa, idejata bila deka makedonskiot narod za svojata sloboda mora samiot da se izbori so svoite vnatre{ni sili i sredstva. Me|utoa, se pojavile i nadvore{ni sili, koi isto bile nezadovolni i so odlukite na Berlinskiot kongres, no koi imale za cel povtorno da ja formiraat Sanstefanska Bugarija za da gi ostvarat ruskite interesi. Nadvore{nite sili bile pottiknuvani, organizirani i rakovodeni od slovenskite komiteti vo Petrograd i vo Moskva i od bugarskite blagotvoritelni komiteti Edinstvo. Me|utoa ovie sili imalo i Makedonci koi ble {koluvani vo Rusija i vo Bugarija i koi ja prifa}ale ruskata odnosno bugarskata golemodr`avna ideja.

Isto taka, po odr`uvaweto na Berlinskiot kongres, brojni bile begalcite koi od Makedonija zaminuvale vo oslobodenoto Kne`evstvo Bugarija. Osobeno se iseluvala inteligencijata, koja dotoga{ bila vo slu`ba na Bugarskata egzarhija vo Makedonija. Me|u takvite bile mitropolitite Natanail Ohridski, Kiril, Panaret, potoa Josif Kova~ev, P. Urumov, D. Karamfilovi~, Vasil Dijamandiev i drugi koi, kako privrzanici na egzarhijata, barale revizija na Berlinskiot dogovor i se vklu~ile vo bugarskite blagotvoritelni komiteti Edinstvo. Iako so sprotivni celi, nadvore{nite i vnatre{nite sili podgotovkite za vostanie vo Makedonija gi sproveduvale istovremeno. Nadvore{nite smetale deka so zaedni~ki sili Makedonija treba da se oslobodi od Turcite, a potoa lesno da gi pokorat makedonskite vnatre{ni sili, a na toj na~in Makedonija da ja prisoedinat kon Bugarija.

PODGOTOVKITE NA VNATRE[NITE SILI

Otkako se uverile vo egoisti~kite interesi na golemite sili, makedonskite dejci se svrtile kon makedonskite krugovi, kon samoorganiziraweto i gi zapo~nale podgotovkite za osloboduvawe i osamostojuvawe so sopstveni sili. Bez ogled na toa {to ja zagubile doverbata vo Rusija, osobeno po vklu~uvaweto na Makedonija vo Sanstefanska Bugarija, sepak poradi blizinata na ruskata vojska, nade`ite bile svrteni kon Rusija. Prisustvoto na ruskata vojska vo ]ustendil i Gorna Xumaja (denes Blagoevgrad), kako i razdvi`enosta na makedonskite vostani~ki i ajdutski ~eti, osobeno akciite na ~etite vo Pijanec, razoru`uvaweto na muslimanskoto naselenie i vospostavuvaweto na narodnata vlast kako i avtoritetot na Iqo Male{evski i Dimitar Pop Georgiev Berovski, pretstavuvale silen motiv i vo drugite kraevi na Makedonija da se pojavat novi vojvodi i ~eti i da se agitira za vostanie i osloboduvawe na Makedonija. Pokraj dobrovolnite ~eti, koi po rusko-turskata vojna se obedinile i pod komanda na Iqo Male{evski dejstvuvale vo Male{evsko, Palane~ko i Radovi{ko i ~etata na Dimitar Pop Georgiev Berovski, koja dejstvuvala vo Razlove~ko i Kar{ijakot, se pojavile i ~etite na Stojan Karastoilov, Todor Paleskarija, Stojo Torolinko, Ko~o Qutata, Stojko od Caparevo i drugi.

Sproti vostani~kite dni

So anuliraweto na preliminarniot Sanstefanski dogovor i po donesuvaweto na Berlinskite re{enija, slovenskite komiteti od Petrograd i od Moskva, soglasno na golemoruskata politika, prezemale mnogubrojni aktivnosti za da go pottiknat na vostanie makedonskiot narod, a potem Makedonija da ja prisoedinat kon Bugarija

Vo avgust 1878 godina zapo~nalo organiziraweto za masovno vostanie, koe imalo osloboditelni i dr`avnotvorni celi. Zapo~nalo dogovaraweto na odredeni akcii. Na 6 septemvri 1878 godina, Dimitar Pop Georgiev Berovski gi izvestil svoite drugari vojvodi deka se sostanal so ruskiot gubernator vo Sofija, deka zboruval za prezemenoto delo i deka trgnal na drug sostanok vo Rilskiot manastir. Na sostanokot od 8 septemvri vo 1878 godina odr`an vo Rilskiot manastir pome|u porane{niot ohridski mitropolit Natanail od seloto Ku~evi{te i toga{nite ruski upravnici na ]ustendil i na Dupnica, Ovsjanin i [ev~enko, pokraj prisustvoto na Iqo Male{evski, se spomnuva i Dimitar Pop Georgiev Berovski. Na toj sostanok se analizirala postoe~kata voeno-politi~ka sostojba vo Makedonija i se zboruvalo za podgotovkite na edno op{to makedonsko vostanie. Na 10 septemvri istata godina, Berovski dobil polnomo{no od vidnite gra|ani na Gorna Xumaja da organizira mesni stra`i pokraj granicata, za da gi ~uvaat pograni~nite sela od ~estite turski napadi. Za taa zada~a mu bila opredelena nagrada od 2000 gro{a mese~no i bil postaven za glavatar na narodnata stra`a pokraj granicata. Pokraj ovaa dol`nost, Berovski, mitropolitot Natanail i Iqo Male{evski gi vr{ele agitaciono-organizaciskite podgotovki. Se sostanuvale so drugi vojvodi, istaknati ajduti i drugi vidni lu|e i agitirale narodot da se podgotvuva za vooru`eno vostanie.

Organizatorite na vostanieto - Berovski, Male{evski i Natanail - odredile grupa pratenici koja odnela pismo do okru`niot na~alnik na ]ustendil, Ovsjanin, vo koe, pokraj drugoto, od rakovoditelot na Privremenata ruska vlada vo Bugarija, Dondukov - Korsakov, barale oru`je za okolu 900 lu|e, koi imale svoe rakovodstvo i ~ekale soodveten moment. Nezadovolstvoto od Sanstefanskiot, a potoa i od Berlinskiot dogovor, predizvikalo vostani~ko raspolo`enie i vo oblasta me|u Bitola, Ohrid i Prespa. Vo tekot na juli, na planinata Bigla dejstvuvala ~etata na Vasil vojvoda od Resen, ~ija brojna sostojba iznesuvala okolu 500 du{i. Vo reonot na Vele{ko i [tipsko, pokraj ~etata na Iqo vojvoda, dejstvuvala i ~etata na Kostadin Bufski. Vo Ohridsko, so organiziraweto na ~etite se zafatil Stojan Vezenkov. Vo Kostursko, Ko`ansko i Lerinsko dejstvuvale ~etite na Stefo Nikolov, Mitre vojvoda i drugi, koi o~ekuvale deka so razre{uvaweto na Isto~nata kriza }e se re{i i makedonskoto pra{awe. Nezadovolstvoto od odlukite na Sanstefanskiot i Berlinskiot dogovor vo Makedonija vo letoto 1878 godina ja v`e{tilo atmosferata, a vostani~kata sostojba ja zafatila celata makedonska teritorija.

PODGOTOVKITE NA NADVORE[NITE SILI

So anuliraweto na preliminarniot Sanstefanski dogovor i po donesuvaweto na berlinskite re{enija, slovenskite komiteti od Petrograd i Moskva, soglasno golemoruskata politika, prezemale brojni aktivnosti za da g pottiknat na vostanie makedonskiot narod, a potoa Makedonija da ja prisoedinat kon Bugarija i na toj na~in da gi ostvarat ruskite celi programirani so Sanstefanskiot preliminaren dogovor.

Poradi tie pri~ini, vedna{ po objavuvaweto na odlukite na Berlinskiot dogovor, pe~atot, privrzan kon panslavizmot, zapo~nal da gi objavuva izjavite deka negovoto veli~estvo carot pove}e nema da ostane gluv na prekolnuvawata od mnogu nesre}nite Makedonci i deka ruskata vojska }e ja okupira Makedonija. So cel da se potvrdat vetuvawata od ruskiot pe~at, do pove}e vidni Makedonci bile isprateni pisma od ruskiot Glaven {tab. Vo niv se predviduval denot na triumfalnoto vleguvawe na Rusite vo Makedonija i imenuvawe na idniot guverner. Zazemaweto na Makedonija bilo proektirano i realizacijata na planot trebala da otpo~ne so bugarskite vostanici koi gi dr`at planinite, i so Kozacite koi }e gi preplavat poliwata na Makedonija.

Planot za vostanie vo Makedonija bila edna ve{ta mahinacija skovana nabrzina i vedna{ po ruskata okupacija vo Bugarija, a u{te pove}e otkako golemata Bugarija od dogovorot vo Sanstefano bila svedena na polovina so dogovorot vo Berlin i, pokraj drugoto, oddale~ena od sredozemnomorskoto krajbre`je. Ovaa konspiracija e delo na panslovenskite komiteti vo Petrograd i vo Moskva, potpomognati od komitetite Edinstvo, formirani vo Bugarija, koi bile naso~uvani, ohrabruvani i pomagani od ruskite vlasti, vklu~uvaj}i go tuka pred se knezot Dondukov - Korsakov. Toj imal za cel so pomo{ na vostanie vo Makedonija povtorno da ja sozdade golema Bugarija i kako knez da vladee so nea. Spored ruskite planovi, vode~kiot komitet vo Bugarija, odnosno vo Sofija, koj bil upravuvan direktno od Rusija, imal na raspolagawe dva potkomiteta: vo ]ustendil i vo Dupnica. Prviot imal zada~a da pottiknuva na vostanie kon zapad, kon Kriva Palanka, Kumanovo i Skopje, vtoriot komitet imal zada~a da gi pottikne ~etite koi bi dejstvuvale paralelno po dolinite na rekite Struma i Mesta i da se spu{tat do Orfanskiot Zaliv i do Egejsko More. Na toj na~in vo ruskite planovi bilo sodr`ano da go krenat na vostanie bugarskoto i gr~koto naselenie vo Makedonija, vo Trakija i vo Isto~na Rumelija, da go uni{tat ili progonat muslimanskoto naselenie i da gi prisoedinat ovie vostanati zemji kon Bugarija za najposle da sozdadat edna golema nezavisna zemja pod za{tita, patronat duri i pod vlast na Rusija, koja, preku knezot Dondukov - Korsakov, bi vladeela so taka sozdadenata Bugarija. Poradi tie pri~ini, ruskite komiteti ispra}ale pari, oru`je i municija. Pokraj toa {to imale zada~a da vr{at obuka so vostanicite, ruskite oficeri bile odredeni i da rakovodat so vostanieto.

Sproveduvaj}i ja golemodr`avnata ruska politika, slovenskite komiteti gi pottiknale golemobugarskite sili da sozdavaat komiteti koi vo imeto na panslavizmot }e go pomagaat i poddr`uvaat makedonskoto naselenie vo borbata za osloboduvawe od Turcite i za prisoedinuvawe kon Bugarija. So takvi celi, Stefan Stambolov i Quben Karavelov so grupa golemobugarski dejci na 29 avgust 1878 godina vo Trnovo go formirale prviot komitet Edinstvo i go narekle blagotvoritelen. Potoa takvi komiteti bile formirani vo Sofija, ]ustendil, Dupnica, Gorna Xumaja i vo drugi gradovi vo Bugarija i vo stranstvo. Osnovna zada~a na ovie komiteti bila da go sozdavaat edinstvoto na site Bugari. Sofiskiot komitet Edinstvo, koj bil pod direktno vlijanie na privremenata ruska vlada vo Bugarija, odnosno pod komanda na knezot Dondukov - Korsakov, za kuso vreme stanal rakovoden centar na site blagotvoritelni komiteti Edinstvo.

Na 3 oktomvri 1878 godina, vo Gorna Xumaja e formiran komitet Edinstvo, vo ~ij sostav vlegle i Makedoncite Arsenie Konstancev i Georgi ^olakov. Pretsedatel na ovoj komitet bil K. Bosilkov, a sekretar Ivan Kozarev. Ovoj komitet imal zna~ajno vlijanie i go snabduval vostanieto so oru`je, lekovi i so drugi sredstva. Prisustvoto na Makedoncite vo ovoj komitet i blizinata na makedonskite ~eti vlijaele vrz toa rakovodstvoto na ovoj komitet da ima mnogu porealen stav kon makedonskoto vostanie otkolku drugite komiteti Edinstvo koi ja zastapuvale isklu~itelno golemobugarskata kauza.

PLANOVITE ZA KRESNENSKOTO VOSTANIE

Makedonskiot vostani~ki komitet ne raspolagal so nekoj poseben plan za izveduvawe na akciite i anga`irawe na silite, bidej}i izveduvaweto na akciite zaviselo od protivni~kite dejstva, a vooru`enite sili se formirale vo tekot na borbenite dejstva. Me|utoa, so vnimatelna analiza na Pravilnikot (Ustavot) na makedonskiot vostani~ki komitet, se voo~uva deka planot na vnatre{nite sili bil da go otfrlat turskiot jarem. Vostanieto trebalo da zapo~ne tamu kade {to imalo najdobri uslovi za uspeh, kade {to postojat pomali ~eti, kade {to narodot imal iskustvo i doverba vo makedonskiot vostani~ki komitet i kade {to vostani~koto rakovodstvo imalo najgolema doverba kaj narodot. Najdobri predvostani~ki uslovi postoele vo male{evsko-kresnenskiot kraj, kade {to, ne taka odamna, bilo krenato Razlove~koto vostanie. Pri izborot na objektot na prviot napad, glavniot vovoda Stojan Karastoilov naglasil deka prvite dejstvija treba da zapo~nat po dolinata na rekata Struma, bidej}i go poznava toj reon. Vostani~kiot komitet go prifatil toj predlog i go pro{iril so misleweto deka po objavuvaweto na vostanieto i osloboduvaweto na okolnite mesta, treba da se vospostavi i zacvrsti narodnata vlast vo oslobodenite sela, da se sozdadat uslovi za doa|awe na novi borci i za izdr`uvawe na makedonskata vostani~ka vojska, a potoa vostanieto da se {iri paralelno po dolinite na rekite Struma i Mesta kon Orfanskiot Zaliv i Egejskoto More. Po osloboduvaweto na toj prostor, vostanieto bi se pro{irilo kon dolinata na Vardar. Ovoj prostor imal strate{ko zna~ewe poradi glavnite pati{ta koi od Turcija preku Serez vodele kon Skopje i ponatamu na sever.

Vostanieto bi zapo~nalo kako lokalno, a potoa bi se pro{irilo niz cela Makedonija. Vo nego bi u~estvuvale lu|e od samata Makedonija koi se ~uvstvuvaat Makedonci i koi ja sakaat slobodata na svojata tatkovina. Vo vostanieto mo`ele da u~estvuvaat i site makedonski `iteli bez ogled na verata i narodnosta. Site koi im sakaat dobro na Makedoncite mo`ele da u~estvuvaat vo vostanieto, dokolku se pokoruvaat na makedonskiot vostani~ki komitet i iskreno se zalagaat za osloboduvawe na Makedonija. Na blagotvoritelnite komiteti nadvor od Makedonija im se dozvoluvalo da go pomagaat vostanieto, a glaven predmet i gri`a da im bide: sobirawe na pari~na pomo{, oru`je i municija, obleka od sekakov vid, hrana i drugi potrebi i da gi ispra}aat vo odnapred opredeleni mesta. Zna~i, samo tie {to }e gi po~ituvaat odlukite na makedonskiot vostani~ki komitet mo`ele da bidat pripadnici na makedonskata vostani~ka vojska, bidej}i nivna cel, odnosno celta na makedonskoto vostanie, bila osloboduvaweto na Makedonija - zemjata na slavnite slovenski prosvetiteli sv. Kiril i Metodij.

Ruski plan za golemo bugarsko kralstvo

So ovoj plan se predviduvalo: da se sobere i da se izvr{i obuka na {to e mo`no pogolema sila pred da nastapat lo{ite vremenski denovi. Kon vostanicite da bidat pridodadeni ruski vojnici vo soodnos od trojca Rusi na dvajca Bugari

Planot na nadvore{nite sili poteknuval od ruskite slovenski komiteti, a go sproveduvale bugarskite blagotvoritelni komiteti Edinstvo i ruskite oficeri, ~ii edinici privremeno se nao|ale vo Bugarija. Argumentite na ruskite komiteti se sostoele vo toa {to Rusija napravila so vostanieto vo Bosna i so te{kotiite vo Avganistan da im bidat vrzani racete na Avstrija i Anglija, taka {to sega carot mo`e da veti deka, ako na Bugarite im uspee osloboduvaweto na Makedonija od Turcite, toj }e sozdade edno mo}no bugarsko kralstvo, vo koe }e bidat opfateni site Bugari od Turcija.

Soglasno takvite celi so planot se predviduvalo: da se sobere i izvr{i obuka na {to e mo`no pogolema sila pred da nastapat lo{ite vremenski denovi. Kon vostanicite da bidat pridodadeni ruski vojnici vo soodnos od trojca Rusi na dvajca Bugari. Ruski sili od 25 000 pe{adija, 5.000 kowanici i 2 artileriski baterii trebalo da bidat stacionirani po dol`inata na granicata na Makedonija kako moralna potkrepa, a mo`ebi vo izvesni uslovi i kako materijalna potpora na vostanicite. Duri e re~eno deka ovie trupi }e gi okupiraat i dr`at onie teritorii {to }e mo`at vostanicite da gi oslobodat, i na toj na~in da im ovozmo`at da napreduvaat bez strav od napadi vo nivnata zadnina.

Spored planot na ovie komiteti, odnosno na nadvore{nite sili, vo po~etokot na oktomvri 1878 godina, vo ]ustendil bile sobrani 7.080 dobrovolci Bugari i Grci, od koi 2.500 se demobilizirani vojnici, od rusko-turskata vojna 1.750 makedonski Grci i Kucovlasi, ostatokot bile Bugari (ajduti, avanturisti i selani) od site kraevi na evropska Turcija. Slovenskite komiteti planirale ovaa sila da ja stavat pod komanda na majorot Kalmikov, Rusin avanturist, koj slu`el vo srpskata vojska, pa ja napu{til za da se priklu~i kon bugarskoto dvi`ewe. Pod negova komanda bile polkovnikot ^aski, Rusin, ispraten od slovenskiot komitet vo Moskva, potoa Ilievi} i Jovanovi} - Crnogorci, i Vasil vojvoda.

Slovenskite komiteti planirale na ovie sili da im se priklu~at Georgi vojvoda (G. Pulevski) i Ilija od Male{ (dedo Iqo), 3.000 borci od Pijane~kata kaza. Pokraj navedenive, od reonot na Vidin pod vodstvo na mitropolitot Antim pristignale 600 dobrovolci. Mitropolitot od Ohrid (Natanail) i vladikata od [tip isto taka opa{ale sajbi, a se prijavuvale i drugi dobrovolci. Slovenskite komiteti o~ekuvale do 22 oktomvri 1878 godina da raspolagaat so sili od 12.000 lica. Kon ovie bile dodadeni 18.000 Rusi (spored soodnosot trojca Rusi na dvajca Bugari), so {to brojot na silite vo po~etokot na zimskata sezona }e iznesuval 30.000 lica.

So tie sili, slovenskite komiteti planirale da ja okupiraat Makedonija i da ja prisoedinat kon Bugarija. Za rakovoden komitet na vostani~kite sili slovenskite komiteti go odredile sofiskiot komitet Edinstvo a ]ustendilskiot i Xumajskiot da go predvodat vostanieto vo soodvetnite oblasti. ]ustendilskiot komitet trebalo da dejstvuva na zapad i da gi zavladee oblastite kade {to minuva patot na pravecot Skopje-Kumanovo - Kriva Palanka. Xumajskiot komitet trebalo da dejstvuva na jug na pravecot Xumaja, Nevrokop, Melnik, Serez, do Kavala. Strategiskiot plan na ovie komiteti vo vrska so vooru`enite dejstva vo Makedonskoto (Kresnensko) vostanie predviduval borbenite dejstva da imaat povremen karakter, da se vodat vo blizinata na bugarskata granica i na razli~ni prostori niz cela Makedonija. Dodeka komitetite na nadvore{nite sili (slovenskite i dobrotvoritelnite) planirale da predizvikuvaat sudiri i me|usebni masakri so cel da i doka`at na Evropa deka e nevozmo`no vo Makedonija zaedno da `iveat hristijani i muslimani, pa poradi toa hristijanite da gi prisoedinat kon Bugarija, vnatre{nite sili imale za cel osloboduvawe na Makedonija i sozdavawe na samostojna i nezavisna dr`ava. Me|utoa, slovenskite komiteti ne uspeale da sozdadat takvi vooru`eni sili kako {to predviduvale vo svoite planovi.

PO^ETOKOT I RAZVOJOT NA VOSTANIETO

Rakovodstvoto na vnatre{nite makedonski sili na sostanokot vo Rilskiot manastir vo letoto 1878 godina donelo re{enie za krevawe vostanie vo Makedonija. Vrz osnova na toa re{enie, makedonskoto vostani~ko rakovodstvo vo esenta 1878 godina donelo odluka da se povikaat site vooru`eni ajdu~ki, vostani~ki i dobrovole~ki ~eti i poedinci od cela Makedonija i da se stavat pod rakovodstvo na Makedonskiot vostani~ki komitet. Prisustvoto na ruskata vojska na oslobodenata teritorija vo ]ustendil i Gorna Xumaja, kako i srpskata vo Vrawe, pozitivno vlijanie vrz moralot i odyivot kaj vostanicite. Na vostanicite im bilo re~eno da se soberat vo Gorna Xumaja na teritorijata {to ja oslobodile Rusite. Vsu{nost, taa oblast bila odredena za operativno-mobilizaciski prostor na vostanieto. Vo isto vreme bil upaten povik do site dobrovolci u~esnici vo Srpsko-turskata i Rusko-turskata vojna za da zemat u~estvo vo Makedonskoto (Kresnensko) vostanie.

Povikot na makedonskoto vostani~ko rakovodstvo go prifatile mnogubrojni ajdutski, vostani~ki i drugi vooru`eni grupi i poedinci i zapo~nalo sobiraweto vo Xumajskata okolija. Pokraj ~etata na Berovski, koja slu`ela kako jadro za sozdavawe na vostani~kite sili, ovde pristignale ajdutskite ~eti na Dedo Iqo Male{evski, Stojan Karastoilov, Todor Paliskar, Kosta Kukoto, Ko~o Qutata, Stojo Caparevecot i dr. Osven kolektivnoto pristapuvawe, se prijavile i golem broj poedinci. Koga ve}e bile nasobrani mnogubrojni sili za glaven rakovoditel bil izbran vojvodata Stojan Karastoilov. Kon krajot na septemvri i po~etokot na oktomvri, vo Gorna Xumaja bilo odr`ano sovetuvawe so vojvodite. Po razgleduvaweto na rezultatite od izvr{enite podgotovki, bile doneseni nekolku zna~ajni odluki za organizacijata, rakovodeweto i komanduvaweto so vostani~kite sili.

ME\U RAKOVODITELITE I AVANTURISTI

Paralelno so formiraweto na vnatre{nite vostani~ki sili, Trnovskiot komitet Edinstvo formiral ~eta od okolu 100 du{i i pod rakovodstvo na ruskiot major Adam Kalmikov ja ispratil vo ]ustendil. Sofiskiot komitet organiziral druga ~eta od 300 opol~enci na ~elo so Luj Vojtkevi~, major od Polska, pa ne{to podocna i tie bile isprateni vo Makedonija. So ogled na nivnite slovenofilski i golemobugarski opredelbi i voenoto iskustvo, tie dvajca majori bile predvideni od strana na komitetite Edinstvo da go rakovodat, odnosno da go bugariziraat makedonskoto vostanie. Me|utoa, spored odnosot kon zada~ite dvajcata majori se poka`ale kako avanturisti. Odredite na dvajcata majori, Kalmikov i Vojtkevi~ bile formirani od makedonskite dobrovolci koi vo Rusko-turskata vojna ostanale vo Bugarija. Tie dobile zada~a od reonot na ]ustendil da se ufrlat na teritorijata na Makedonija. Me|utoa vo oblasta na Kriva Palanka bile razbieni od turskata regularna vojska. So ostatokot na svoite edinici, majorite zaminale vo oblasta na Gorna Xumaja. Ovde se soedinele so vnatre{nite vostani~ki sili i bilo odr`ano sovetuvawe za natamo{nite dejstva. Po zavr{uvaweto na sovetuvaweto vo Gorna Xumaja, ~etite zaminale za seloto Srbinovo, kade {to go organizirale voenoto rakovodstvo na vostani~kite sili. Bile formirani ~etiri oddelenija i nad sekoe oddelenie bil postaven komandir. Na ~elo na prvoto oddelenie bil vojvodata Stojan Karastoilov, vtoroto oddelenie bilo pod komanda na Kosta Kukoto, so tretoto rakovodel Stojo Torolinko, a so ~etvrtoto Krsto Arizonov od Sveti Vra~ (denes Sandanski). Glaven vojvoda na site oddelenija bil Stojan Karastoilov. Na 2 oktomvri, vo Srbinovo pristignal majorot Kalmikov, a ve}e na 3 oktomvri, pod vlijanie na Xumajskiot komitet Edinstvo. Kalmikov bil postaven za ataman, odnosno komandant na makedonskite vostani~ki sili. Po formiraweto na voenoto rakovodstvo se smetalo deka podgotovkite za vooru`eno vostanie vo Makedonija bile zavr{eni. Kako objekt za prviot napad bil odreden turskiot voen odred {to se nao|al vo anovite na seloto Kresna. Bilo planirano napadot da zapo~ne vo utrinskite ~asovi na 5 oktomvri 1878 godina.

Na 4 oktomvri 1878 godina, vostani~kite sili podeleni vo ~etiri odreda, sekoj od po okolu 100 borci na ~elo so vojvodite Stojan Karastoilov, Kosta Kukoto, Stojo Torolinko i Krsto Arizonov, vo najgolema tajnost vo ve~ernite ~asovi pristignale blizu Kresna i ovde na terenot organizirale sovetuvawe, odnosno toa bilo neposredna podgotovka za realizacija na planot za napad. Otkako gi proanalizirale podatocite i rasporedot na turskite sili, bile izneseni dva predloga za napadot. Stojan vojvodata predlagal anovite da se opkolat i vo ranite zori da se izvr{i napadot. Kalmikov predlagal napadot da bide frontalen i nenadeen i so borba ~ovek na ~ovek da se sovladaat Turcite. Bil prifaten planot na Kalmikov. Vo me|uvreme, sostojbata se izmenila Turcija, verojatno preko kodo{ite, doznale za rasporedot na vostanicite, pa i tie izlegle na polo`aite okolu kasarnite. Vo takvata sostojba po~nal da se sproveduva planot na Stojan vojvodata. Ve~erta vostanicite so pomo{ na voda~ite od mesnoto naselenie i, pred se, predvodeni od Stojan vojvoda, koj odli~no go poznaval ovoj reon, se pribli`ile do turskite polo`ai. Po rasporeduvaweto na vostanicite, i im bila podelena municijata i pu{kite na novopristignatite borci i bile izdadeni poslednite zada~i za po~etokot na bojot.

PRVATA FAZA NA MAKEDONSKOTO (KRESNENSKO) VOSTANIE

Prvata faza na Makedonskoto (Kresnensko) vostanie zapo~nala so prvata borba. Vo momentot koga vostanicite do{le sosema blizu do turskite polo`ai, zapo~nala vooru`enata borba. Turcite ispukale tri kur{umi, a Stojan im izviknal na vostanicite da zalegnat namesto i lazej}i da se rasporedat. Se slu{nal plotun od turskite rovovi, no nikogo ne pogodil. Potoa bil otvoren ogan od dvete strani. Koga zapo~nala borbata, vo pomo{ na vostanicite pristignale nekolku stotini selani od Kresna, Vlahi, O{~ava i drugi kresnenski sela. Stojan vojvodata direktno rakovodel so borbata. Uspeal da gi obikoli Turcite i da im go prekine snabduvaweto so hrana, voda i municija.

Ovekove~en uspeh

Kapitulacijata na turskata vojska pred makedonskite vostanici bila gletka koja {to makedonskiot narod so vekovi ja o~ekuval. Turskite oficeri i vojnici gi ostavile oru`jeto i voenata oprema na kup. Pri krajot na voenite dejstvija pristignal i Kalmikov. Turskite oficeri pobarale zarobenata turska vojska da ja predadat na ruskite sili vo Bugarija

Vostani~kiot obra~ se pove}e se stesnuval i, koga do{le na 50 ~ekori od turskite rovovi, Stojan vojvoda, otkako gi prezel dopolnitelnite merki protiv eventualno begstvo, im predlo`il na Turcite da se predadat. Mislej}i deka se raboti za nekoja aramiska ~eta koja saka da gi masakrira, tie zanemele od strav. Me|utoa, turskiot komandant juzba{ija (kapetan) koga videl deka se raboti za organizirana i dobro rakovodena vostani~ka vojska, naredil turskite sili da izlezat od rovovite i da se predadat. Kapitulacijata na turskata vojska pred makedonskite vostanici bila gletka koja makedonskiot narod so vekovi ja o~ekuval. Turskite oficeri i vojnici gi ostavile oru`jeto i voenata oprema na kup. Pred krajot na borbenite dejstva, pristignal i Kalmikov. Od nego turskite oficeri pobarale zarobenata turska vojska da im ja predadat na ruskite sili vo Bugarija. Pla{ej}i se od kazni, ne sakale da bidat isprateni vo Turcija.

Vo toa vreme vo Kresna se nao|ale dva buquka (bataljona) turska regularna vojska. Borbata me|u vostanicite i turskata vojska traela 18 ~asa. Zagubite kaj makedonskite vostanici iznesuvale eden ubien i trojca raneti. Turskata vojska imala devet ubieni, 11 raneti, a bile zarobeni 119 vojnici i dva oficera. Osven toa, bile zapleneti nad 100 pu{ki, 13 tovari municija i 13 kowi. Vo bitkata kaj Kresna osobeno se istaknal Stojan vojvodata, koj, pokraj izvonrednata borbenost, hrabrost i juna{tvo, se poka`al i kako golem poznava~ na voenata ve{tina i bil du{a i glava na vostani~kite sili. Vostani~koto rakovodstvo odlu~ilo zarobenata turska vojska da ja isprati vo Gorna Xumaja i sudbinata da im ja re{i Xumajskiot komitet Edinstvo, koj, pak, gi upatil do Sofiskiot komitet. Na 8 oktomvri 1878 godina, egzarhiskiot mitropolit Meletij ispratil pismo do Xumajskiot komitet Edinstvo vo koe strogo se napomenuva deka sudbinata na zarobenite Turci treba da ja re{i voda~ot na vostanieto, a ne va{iot komitet. So toa Meletij nedvosmisleno doka`uva deka vostanicite se samostojna makedonska vooru`ena sila i deka nemaat nikakva vrska so bugarskite blagotvoritelni komiteti. So toj problem bila zapoznata i ruskata uprava, odnosno li~no Dondukov-Korsakov. Na krajot turskite zarobenici bile staveni vo nadle`nost na vostanicite, ~ie rakovodstvo, pokraj site drugi problemi, moralo da se gri`i za turskite zarobenici pa i da gi izdr`uva. Neposredno pred borbata vo Kresna, do{lo do nesoglasuvawe me|u prviot vojvoda na vostani~kite sili, vojvodata Stojan Karastoilov i komandantot na vostanieto, majorot Adam Kalmikov. Vo pra{awe bile razlikite na planot za napad. Se poka`alo deka Stojan vojvodata bil vo pravo, poradi {to mu porasnal avtoritetot kaj vostanicite. Kalmikov toa ne mu go prostil do krajot na `ivotot. Dimitar Pop Georgiev Berovski, koj u~estvuval vo taa bitka, komandata mu ja prepu{til na vojvodata Stojan, a samiot se zanimaval so {tabnite dol`nosti, odnosno so organiziraweto i snabduvaweto na vostanieto. Na 6 oktomvri, ispratil pismo do blagotvoritelnite komiteti vo Xumaja, Sofija, Dupnica, ]ustendil i na drugi mesta, vo koe jasno naglasuva: Nie makedonskite vostanici go sledime svoeto delo, a potoa gi izvestuva za rezultatite na borbata i deka borbata se prodol`uva kon selata Melni~ki. Vo istoto pismo bilo predlo`eno vo seloto Srbinovo da se formira posredni~ki punkt me|u vostanicite i komitetite, vo koi }e se sobira oru`je i oprema, da se formira logor za zarobenite Turci i bolnica za ranetite vostanici. Razo~arani od makedonskata opredelba na Berovski, komitetite ne go prifatile ovoj predlog.

POBEDA PO POBEDA

Po zazemaweto na garnizonot vo Kresna, vostanicite ja iskoristile zbunetosta kaj turskite sili, pa brzo napreduvale vo osvojuvaweto na drugi sela. Istiot den bilo osloodeno seloto O{tava, a po `estokata bitka na 7 oktomvri go zazele i seloto Vlahi. Borbata kaj seloto Vlahi se vodela me|u vostanicite i dva buquka (bataljona) redovna turska vojska, vkupno okolu 500 askeri, pokraj niv i ba{ibozu~ki formacii. Tie bile isprateni od Melni~kiot garnizon da go zadu{at vostanieto. Vo seloto Vlahi turskite sili zapalile 20 ku}i. Me|utoa, vostani~koto rakovodstvo gi zasililo svoite ~eti so u{te 150 borci i uspeale da gi razbijat turskite sili. ^etiri turski askeri i komandantot bile ubieni, golem broj bile raneti i zarobeni a po 13-~asovna borba seloto Vlahi bilo oslobodeno. Na 8 oktomvri bilo oslobodeno i Novo Selo, a potoa vostanicite se prefrlile na desniot breg na rekata Struma.

Borbata kaj Vlahi bila vtorata golema pobeda na vostanicite, koja go podignala borbeniot moral i ja zgolemila brojnata sostojba na vostanicite. Po tie uspesi, zapo~nalo organiziraweto na vostani~kite sili spored voenite pravila i principi, odnosno sozdavaweto na makedonskata vostani~ka vojska. Bile formirani [tab na vostanieto kako najvisoko rakovodno telo, i komanda na vostani~kite sili. Samite borci se narekuvale vostanici. Za ataman na makedonskite vostanici bil naimenuvan majorot Adam Kalmikov, za prv vojvoda bil proglasen Stojan Karastoilov, za vtor, tret i ~etvrt vojvoda bile postaveni Kosta Kuketo, Stojo Torolinko i Krsto Arizanov. Kako najvisoko rakovodno telo bil formiran i {tab, nare~en [tab na vostanicite makedonski. Za na~alnik na {tabot bil postaven Dimitar Pop Georgiev Berovski, za pomo{nik, blagajnik i logisti~ar bil postaven G. Mihajlov. [tabot bil smesten vo s. Vlahi vo ku}ata na Naso Haxigeorgiev.

Na 7 oktomvri, vo mesnosta Kriva Livada, voenoto rakovodstvo odr`alo sovetuvawe za natamo{nite takti~ki dejstva. Odlu~eno bilo ~etata na Todor Polaskarja da go brani pravecot otkaj seloto Razlovci, a dlaboko vo Kar{ijakot da dejstvuvaat ~etite na vojvodite Zlatko, Georgi Okoto i Ivan Atanasov (In`eto). Zaradi izvr{uvawe na taa zada~a, Stojan vojvoda so 60 du{i se naso~i kon selata na Kar{ijakot za da gi izgoni Turcite. Vo seloto Grn~ar se razvila borba, po {to seloto bilo zapaleno. Na 9 oktomvri, vostanicite vodele te{ki borbi so okolu 1000 ba{ibozuci sobrani od selata Grn~ar, Breznik i drugi, koi se sobrale vo seloto Moraska. Osobeno e za po~it herojstvoto na 9-mina vostanici, koi vo tekot na borbata uspeale da se vovle~at vo tilot na utvrdenite Turci, no ne uspeale da se povle~at so drugite vostanici, pa bile zarobeni od Turcite. Nivniot `ivot zavr{il so se~ewe na par~iwa. Po borbata vo seloto Moraska, vostanicite gi oslobodile i selata Breznica, Budilci, Slivnica i Breznik. Vo seloto Breznik vostanicite zaplenile golemo koli~estvo hrana i bakar, koj potoa bil iskoristen za vostani~ki celi. Po dva dena otkako gi obezbedile selata vo Kar{ijakot so mesna stra`a, Stojan vojvodata so svojata ~eta, preku seloto Me~kul se vratil vo s. Vlahi. Vo isto vreme, vo seloto Vlahi pod rakovodstvoto na Dimitar Pop Georgiev Berovski se vr{ele komandno-{tabnite i politi~kite raboti. Se sozdavale organi na novata revolucionerna vlast, se vospostavuvale vrski so drugi regioni, a od novopristignatite vostanici bile formirani novi ~eti. Od ruskata vojska od Xumaja se baralo oru`je i municija. [tabot prezemal merki vo bliskite sela da se izvr{i masovna mobilizacija. Na~alnikot na [tabot, Berovski, li~no se anga`iral da vovede cvrsta vostani~ka disciplina so ogled na faktot deka vo Razlove~koto vostanie tokmu nedisciplinata bila osnovna pri~ina za negoviot neuspeh. Planot na Berovski predviduval na oslobodenite teritorii prvo da se zacvrsti narodnata makedonska vlast, a potoa vostanieto da se {iri planski, da ne se odi kon ]ustendil ili Razlo{ko, tuku vostanieto da se {iri kon Berovo, Razlovci, odnosno vo Male{evijata, kade {to imal golem avtoritet, kade {to ve}e postoele i sili koi sakale da se priklu~at kon vostanieto, a imalo i pogolemi izvori na hrana za da se pre`ivee preku zimata.

AVANTURISTITE NA SCENATA

Vo toa vreme ve}e bila oslobodena pogolema teritorija: na sever od demarkacionata linija kaj Xumaja na jug do Belica i Grade{nica, na jugozapad celiot Kar{ijak, na jugoistok do Prevala. Osven toa, vo Male{evsko se zabele`uvale vostani~ki pojavi, dlaboko vo tilot na Turcite vo demirhisarskite sela dejstvuvale nekolku vostani~ki ~eti. Vo takvi uslovi, {tabot formiral policisko na~alstvo. Toa imalo zada~a da gi mobilizira sposobnite za borba, da sobiraat danok od nesposobnite za vojna, da gi sobira dezerterite, da go ~uva redot i spokojstvoto na naselenieto. Rakovodstvoto na policijata se nao|alo vo s. Kresna, a se sostoelo od 6 lu|e, po dvajca od Kresna, Vlahi i O{tava.

Voo~uvaj}i deka go gubi vlijanieto vrz vostani~koto rakovodstvo i deka vostanieto se pove}e se {iri na jug kon Egejskoto More, a ne kako {to predlagal toj kon ]ustendil, sofiskiot komitet Edinstvo formiral odred od okolu 300 du{i na ~elo so majorot Luj Vojtkevi~ i go upatil kon Kresna. Na 20 oktomvri, toj pristignal na oslobodenata teritorija vo s. Breznica. Vedna{ po negovoto pristignuvawe nastanale seriozni razdori vo rakovodstvoto na vostanieto. Poradi rivalstvoto me|u dvajcata majori Kalmikov i Vojtkevi~, bila izvr{ena reorganizacija na vostani~kiot {tab. Bile formirani dve glavni oddelenija, komandant na prvoto bil Kalmikov, a na vtoroto Vojtkevi~. Dvajcata imale samo komandni dol`nosti, a [tabot si go zadr`al pravoto da se gri`i za celosnata organizacija, ustrojstvoto, snabduvaweto i rakovodeweto so vostanieto. Makedonskite vojvodi, osobeno D. Pop Georgiev, S. Karastoilov, dedo Iqo, Georgi Pulevski sekojdnevno go sledel razdorot me|u dvajcata majori i nivnoto {tetno deluvawe vrz vostanieto. Poradi toa, na 23 oktomvri 1878 godina [tabot gi vratil dvajcata majori vo Xumaja, odnosno vo Bugarija. Na predlog na ostanatite vojvodi za privremen komandant bil postaven vojvodata Stojan Karastoilov, a D. Berovski ostanal na~alnik na [tabot.

Edno vostanie, dve linii

Komitetot Edinstvo baral vostanieto da se pro{iri kon Kriva Palanka, dodeka [tabot nastojuval da se zacvrsti narodnata vlast vo oslobodenite sela, a potoa vostanieto postepeno da se {iri kon vnatre{nosta na Makedonija. Poradi takvite obidi na probugarskite komiteti, na~alnikot na [tabot D. Pop Georgiev se pobunil

Po pristignuvaweto na dvajcata majori-avanturisti vo Xumaja, go zapoznale xumajskiot komitet Edinstvo so nastanite vo rakovodstvoto na vostanieto, za {to go obvinile D. Berovski. Komitetot vedna{ go povikal Berovski vo Xumaja. Me|utoa, ostanatite vojvodi ne mu dozvolile na Berovski zaminuvawe se dodeka vo Xumaja se nao|ale majorite Kalmikon i Vojtkevi~. Obidot na komitetot da dominira vo rakovodeweto na vostanieto predizvikalo mnogubrojni protivre~nosti me|u rakovodstvoto na vostanieto i komitetot. Rakovodnata uloga komitetot ja uslovuval so ispra}awe pomo{, osobeno oru`je i municija i so promena na strategijata na vostanieto. Imeno, komitetot baral vostanieto da se pro{iri kon Kriva Palanka, dodeka [tabot nastojuval da se zacvrsti narodnata vlast vo oslobodenite sela, a potoa vostanieto postapno da se {iri kon vnatre{nosta na Makedonija. Poradi takvite obidi na probugarskite komiteti, na~alnikot na [tabot na makedonskoto vostanie Dimitar Pop Georgiev Berovski na 25 oktomvri 1878 godina ispratil pismo do Xumajskiot komitet potpi{ano od site vojvodi, vo koe pi{uva: Va{ata dol`nost e, mislam, da ni pomognete so sredstva, a {to se odnesuva do voenata strana, Vie treba da ste samo nabquduva~i. Na 26 oktomvri, D. Berovski i vojvodite go ispratile Aleksandar Filipov vo Sofiskiot komitet (koj bil centralen) so isto pismo i so zada~a usno da go objasni takviot stav na rakovodstvoto na Makedonskoto vostanie.

RAS^EKOR ME\U VOJVODITE

Vo me|uvreme, vo Kresna pristignale ~etite na Kosta Bufski, Grigor Ognenov, Kal~o, Stefo i drugi, so okolu 350 du{i koi dotoga{a dejstvuvale vo Zapadna Makedonija. Na 28 oktomvri, vostanicite zasileni so novite ~eti vodele `estoka bitka so turskata regularna vojska i ba{ibozukot vo reonot na selata Grade{nica, Belica i Ploski. Me|utoa, pod vlijanie Xumajskiot komitet i po odluka na mitropolitot Natanail Ku~evi{ki, soglasno planot na komitetite, ~etata na Or~o bila ispratena vo reonot na ]ustendil, a B. Marinov ne se soglasuval so [tabot, pa so ~etata zaminal za Razlo{ko, kade {to go organiziral Razlo{koto vostanie. Po jasno iznesenite stavovi za celite na Makedonskoto (Kresnensko) vostanie, mnogubrojni dobrovolci, porane{ni opol~enci, probugarski opredeleni, pobegnale od bojnoto pole. Po toj povod i revoltirani od arogantniot odnos na bugarskite komiteti kon [tabot na makedonskoto vostanie, G. Nikol~ov, pomo{nikot na na~alnikot na [tabot vo imeto na D. Berovski, ispratil pismo do pretsedatelot na Xumajskiot komitet, K. Bosilkov, vo koe pi{uva: Na~alnikot na [tabot na Makedonskoto vostanie, D. Berovski, me zadol`i da vi javam deka v~era{nata pobeda e na{a, dobiena so hrabrosta na makedonskite ajduci, a dobrovolcite izbegaa koj kade vide...Da `iveat hrabrite ajduci so svoite vojvodi!

Po odbivaweto na D. Berovski da zamine za Xumaja, majorot Kalmikov zaminal za Sofija i celata vina ja prefrlil vrz Berovski. Sofiskiot komitet, koj ne se soglasuval so dominacijata na vnatre{nite vo [tabot i so politi~kata i voenata strategija na makedonskoto vostanie, go povikal na~alnikot na [tabot, Dimitar Pop Georgiev Berovski, vedna{ da se javi vo Sofija na objasnuvawe. Me|utoa, po odluka na vojvodite, Berovski ne zaminal ni vo Sofija, tuku go ispratil A. Filipov. So odbivaweto na makedonskoto rakovodstvo da gi izvr{i naredbite na bugarskite komiteti, bile predizvikani mnogubrojni ostri reakcii vo Sofija. Pretsedatelot na sofiskiot komitet, mitropolitot Meletij, ispratil pismo do Xumajskiot komitet vo koe se nareduva: 1. da se uapsi na~alnikot na [tabot, Dimitar Pop Georgiev Berovski, 2. da se ovozmo`i komisijata vo sostav od Dimitar Statelov, Pando Urumov i Andrej Georgiev da go prezemat upravuvaweto so finansiite, administracijata i ureduvaweto na narodnata vlast. 3. komisijata e pretstavnik na Centralniot komitet, preku koja toj }e go vodi vostanieto. Potoa Sofiskiot komitet go ispratil vo Belgrad svojot ~len K. [ulev da go dovede Mi}o Qubobrati}, voda~ot na Hercegovskoto vostanie od 1875 godina i go zamoli [trosmaer dvajcata da deluvaat vrz Berovski za da gi prifati odlukite na Sofiskiot komitet. Qubobrati} i [trosmaer toa go odbile.

VNATRE[NITE PROTIV NADVORE[NITE