Re: „За Македонцките Работи“ / Политика, Свят / Македония

Шчо напраифме и шчо требит да праиме за однапред?

Долгоприготвуаното и многоочекуаното востаајње напоследок излезе на јава. Нашите земјаци си покажаа сета јунашчина и готовност да се пожртвуат за интересите на својата таткоина. Борбата беше и јет отчајана. Сијот европејцки свет обрна своите возгледи на неја. Новините се преполнија со известја от театрото на возстаајњето. Редом со известјата за борбата меѓу четите и турците, во ноините се печатаат и известја за турцките зверства над мирни жители. Европејците се потресоа и ужасија от тија известја и зафатија да окажуат нужното влијајње на своите праителства за да се пресечит колејњето на мирното населејње и да се помогнит на нестреќното македонцко жителство. Во Бирмингем Ворстерцкијо владика напраи во црквата молебен за спасејњето на македонцките рисјани. Кентерберијцкијо архијепископ се обрна кон англијцкијо министерпрезидент Баљфур со молба од името на англиканцката црква, да се поможит на македонците. Европејцкото обшчество зафајќат да наредуат помоки за македонцките страдаљци. На патуајњето на Германцкијо император се придаат политично значејње, меѓу другото и за македонцките работи. Турција, како шчо се видит, како да се најде на тесно, и предложи на Бурагија да се дојдит меѓу ниф до једно согласуајње за македонцкото прашајње. Разни праителства праат офицјални декларацји по нашите работи. От Стамбул телеграфируат во разни европејцки ноини (Standard), оти англијцката и френцката стредиземни флоти добили повеља, да се наоѓаат блиско до македонцките води. Пак от тамо телеграфируат, оти војната меѓу Бугарцко и Турцко јет неизбежна. От Софија телгерафируат, оти тамошнијо военен министер зел од офицери на разни европејцки и американцки држаи предложејње да се зачисљат они во бугарцката армија.

Шчо покажуваат сите овие фактои? Дали покажуваат, оти движејњето достигна својта цеља? Дали можат раководците на движејњето да се пофаљат со успеф? Дали принесените жртви за ослободуајње не сет напразно?

Можит да бидит, некој, а можит и мнозина измеѓу нас, кје речат, оти ушче јет рано да се судит за резултатот на возстаајњето. Главната работа на комитето и четите јет напред. До сега можит не јет исполнена, ни полоината, ни четвртината от сет план, изработен од комитето и главнијо му шчаб.

Да. Секоаш, по секоје прашајње јет имало разни возгледи. Така ке бидит и во даденијо случај.

Јас од моја страна ке си позвољам, со чистосрдечно прискрбије да видам во сегашното движејње полно фијаско. Сите тија дополнуајња, који шчо ке се придаат до понапреднијо руско-австријцки проект од реформи, не само не чинат 100,000 обездомени души, 3-5,000 чоечки жртви и полно обескуражуајње на жителството во Македонија, ами не чинеа и 100 чоечки жртви. Тија приложејња ке се добијеа и без капка крв.

По резултатите, кои шчо ке се добијат од сегашното востаајње, последното ке можит да се наречит једно од најголемите, ако не и најголема нестрекја за нашијо народ.

Не јет рано да се предвидат разултатите и крајо на нашето востаајње. Тија можеа да се предвидат ушче пред зафатоко негов.

Ушче во време на февруарцкото руско официално известуајње беше јасно, оти Европа никој пат не ке удовлетворит во полна степен барајњата на комитето. За да се исполнат нашите сакајња требуаше да се војуват со Турција; само после наддељуајње ке можеше да се натерат Турцко да исполнит нашите сакајња. А се наддељуат Турцко не од нас и не од Бугарцко, ами или од Голема Сила, или от нас и Бугарцко, Србцко и Црна Гора заедно, при неутралноста на друзите држаи. А ни једното, ни другото тогај за тогај не беше мислиадо. Комитетот тоа требаше да знаит и мисљам го знаеше. Но негоите раководци мислеа друго: они во биднината, како и во сегашното, видеа само тоа, шчо им јет пријатно да видат. Они велеа: „није не сакаме, ни једна држаа да војуаат за нас: они можат просто да отпраат своите флоти во Солун и да принудат Турцко да ни даит реформи. Није сакаме да напраат и со Македонија, шчо напраија со Крит". Не једнаш сме спориле, оти имат разлика меѓу Крит и Македонија, оти имат држаи, који сет заинтересуани во Statu quo-то и ке напраат се возможно да немат набркуајње во наша полза. Та и да имат набркуајње, имат ли се осноа да се мислит, оти тоа набркуајње ке бидит во наша имено полза, а не на наша пакост? Се покажуаше, оти сегашнијо момент јет најнеблагопријатен за востаајње. Но нашите раководци замижеа пред вистината и востаајњето се зафати; се зафати славно, за да се довршит плачевно и пагубно. Не беф јас сам, шчо гледаф на предвременоста на востајњето. Така гледаа и мнозина друзи. Но никој не си креваше гласот против. Критиката на држајњето на комитето беше само во домашните крагои. Но она беше и безполезна па и опасна, не само за тије, који се критикуваа, ами нај после за тије шчо критикуваат: Комитетот беше сесилен; он имаше во своите раци живото и смртта на сите граѓани и не приемаше никаква критика на своите постапоци. Тије, шчо не сет со него, сет против него и сет негои непријатели, који требит да се истребат. Да критикуат работите на комитетот можеше само друѓ комитет, кој шчо раополагаат со сила. Организација пак на контр-комитет беше и доцкна и безполезна. Меѓу комитетите тогај ке се зафатеше погубна меѓуусобна борба.

И така борбата се зафати против требуајњето на секој благоразумје. Она даде многу резултати, само не тије, шчо се очекеуваа. Меѓу сите јавуајња, који сопроводуат движејњето, нај големо вниманије заoслужаат руското „Праителствено Сообшчуајње" от 11 Септем. т.г. После него представуајњата од рускијо и австро-унгарскијо посланици до Портата и во Софија и писмото на англијскијо министр-президент Баљфур до Кентреберијцкијо архијепископ.

„Праителственото Сообшчуајње" зајавуат, оти руското праителство, ке барат за Македонија тија реформи, који сет изработени во месец Февруари од Зиновјев и Каличе и оти тије реформи сет само зафатокот и ке бидат развијени понака сообразно со нуждите на жителството. Тоа место беше и во февруарцкото Праителствено сообшчуајње. Не покажуат ли оно, оти по широки реформи от тије, шчо ни беа дадени ке можефме да добиеме и без ревољуција, а само со ловки мали народни движејња? Ако јет така, то сегашното востаајње ни на једна јота не измени положејњето.

Но во Праителственото Сообшчуајне имат ушче једно много важно место: ревољуционите комитети, по изражуањето на руското праителство, сакаат да создадат „Бугарска Македонија", а Русија, за која сет блиски и интересите на друзите рисјанцки народности во Македонија, не можит да пожртвуат нивните интереси на бугарите.

Разбра ли во Бугарија, шчо означуваат тије зборои? Разбраа ли во Македонија? Разбрафме нај напoкон није?

Русија отворено ни изкажуат, зашчо она не работит и не можит да работит инак. Да ли јет праа Русија во своите утврдуајња? Да ли можит она да постапит инак?

Ако се постаифме во положејњето на руското праителство, и није не ке можефме да постапиме инак . . До 1878 год. сите, па и руското праителство, велеа, оти Македонците сет бугари. После Берлинцкијо догоор истапија со своите претенцији на Македонија србите. Србите во течејње на 25 години, особено последните 20 години успеа, ако не да напраат македонците срби, то барем да создадат во европејцкото обшчествено мнејње убедејње, оти во Македонија имат и срби. Праи ли сет они, или не, не јет важно за дипломатите. Ако селцкото населејње и сега си зборуат, како шчо си зборуало и по преѓе, и зборуат одред низ цела Македонија само на једен словенцки јазик, - во градоите, редом со бугарцките машки и женцки гимназији и основни сколији, на секаде ке најме и србцки. Једни села имаат србцки, друзи бугарцки скол.ији. Едни сељани со нивните учители и попои признаваат патриархјата и сет под покроителството на србцки или грцки консули, а друзи признаваат бугарцкијо екзарх и слушаат бугарцкијо трговцки агент. Се тоа сет факти за дипломатијата, која шчо имат да се бројит со дејствителноста, а не со теоријата за народноста на македонците. Политиката немат работа со науката. Па и да имат работа, зар јет докажано, како два и два 4, оти сет македонците бугари? До рускотурцката војна имаше само једна теорија за народноста ни. Сега сет две. Кон ниф се прибауат и треќа, оти македонците сет нешчо стредно меѓу србите и бугарите. Привржениците на таја теорија пак се подраздељуат: 1, на који шчо кажуваат, оти тоа стредно јет једнакво далеко и от србите и од бугарите; 2. оти оно јет по блиско до србите; 3, отијет по блиско до бугарите; оти част јет по блиска до србите, част - до бугарите. Не јет важно за дипломатите, каде јет истината. Важен јет факто, оти во Македонцкото прашајње сет заинтересуани етнографцки, редом со бугарите и грците, ушче и србите. Осем тоа и политично Србија јет не по малку заинтересуана во судбите на Македонија. Последната за Србија имат по големо значејње, от колку за Бугарија, оти Бугарија можит да излезит на Егејцкото море и преко Кавала и ДедеАгач.

Ако јет така зар можеме да се чудиме на поведејњето на руското праителство во македонското прашајње и на неговото зајавуајње, оти Русија не ке помагат на комитето да се создадит „Бугарцка Македонија"?

Некој од нас, можит наивно ке забележит: „Комитетот не сакат да напраит Македонија бугарцка; тој сакат праина за сите македонци без разлика на вера и народност".

Како можит комитетот да докажит, оти он работит во таква смисља? Со једни зборои не се докажуат. Поведејњето на самијо комитет зборуат против негоите утврдуајња.

За да се дигнит ревољуција во полза на сите народности во Македонија, требит комитетот да бидит образуан от предстаители на сите македонцки народности. Инак кој му јет дал прао на комитетот да работит од името на сите македонци и во полза на сите ниф? Комитетот можеше да работит и од името и во полза на једна громадна част на макдеонците, т.е. од нај силната народност. Но требаше да имат цел ред докажуачки, оти работата на комитетот не јет врзана со интересите на соседните држаи и народности, а протиоречит им и јет во полза не само на господствујуките, но и на еите друзи националности.

Нишчо подобно немат. организацијата јет тесно врзана со Бугарија. Шумот од организационото движејње отпрво се дигна во самата Бугарија. Тоа покажа, кој нај много јет заинтересуан во Макдонцкото движејње, за тоа пренесоа центрот негов во Македонија, и напраија ушче једен цел ред фокуси, за да се покажит, оти брканицата јет од натре и јет самородно јавуајње. Но кого излажаа со тоја маневр? Не јет ли јасно, како бел ден, оти брканицата јет тесно врзана со Бугарија, со бугарцкото име и со бугарцките пари?

Ќе речите, оти народо јет напраил нај големи пожртвувајња во полза на движењето. Тоа јет така, но не требит да се забораат, оти организаторите на движејњето во поекето случаи беа чиновници, екзархијцки. Се разбират само от себе, оти они со својето участије во ревољуциони работи идеа во разрез со интересите на екзархијата; но при се тоа, они беа бугарцки чиновници.

И така ревољуционијо комитет беше чисто македонцка организација по произлез и по состаот му, но тоа беше само работа на једна част од једна од македонцките нацјоналности, врзана по име и ло црковно-сколијцките работи со бугарцкијо народ и држаа и нивните интереси. Тоја комитет, во сашност македонцки, за надворешнијо свет и за рисјаните во Македонија не екзархисти, беше комитет бугарцки.

Комитето не можа да докажит ни на надворешнијо свет, ни на самите македонци не екзархисти, оти он не јет бугарцки.

Радев со својот „Mouvement Macedonien" мислеше да убеди Европа, оти движењето јет чисто македонцко, и немат нишчо обшчо со Бугарија. Истото сакаа да докажат и „Право" и друзите македонцки и бугарцки ноини. Но достигнаа ли они цељата? - Не.

Покојнијо А. А. Ростковцки не једнаш кажуаше: „Бугарите мисљат, оти само они имаат ум на светов, а сите друзи сет будали. Кого мисљат они да излажат со статијите во „Право" и друзите ноини, оти македонците сакаат Македонија за македонците? Знаеме није многу арну, шчо сакаат они"! А какво впечатлејне праеа на дипломатцкијо свет ноинарцките уверуајња на комитето и бугарите за македонцкото движејње? Не требит да се забораат и то, како се изражуваа во европејцките ноини за стражејњата на четите со турците: четите се викаа банди и то бугарцки а не македонцки. За убитите четници не кажуваа: „убити сет толку души македонци, ами толку души бугари".

Се прашат кого убедија: „Mouvement Macedonien", „Право", „Автономија" и др. во тоа, оти ратуваат за слободија македонците, а не тије, шчо се викаат „бугари" и сет от Македонија и Бугарија? - Никого.

Можит да бидит, комитето успе во самата Македонија да се чинит обшче македонцки, само не доби признаајње од надвор, во Европа? - Одвај ли.

Ревољуцијата требит да бидит работа на сите македонци, или на болшинството од ниф, за да можит да се наречит обшча. Во самијо комитет требит да бидат застапени сите, или неколко народности. Интелегенцијата на тије народности требит да си подадит једна другиму рака и секоа од ниф да земит да попуљаризират идејата во својо народ. А шчо видиме во дејствителност? Не само интелегенцијата на сите народности, не и на болшинството од ниф, ами па и интелегенцијата на нај силната македонцка народност - словените, не сета беше застапена во комитето: србоманствујуќата и гркоманствујуќата македонцка словенцка интелигенција беше на страна от комитетот па и враждебна. Значит комитетот во патриархиските села и градои, и части од села и градои, беше не канет гост. Патриархистите словени можеа и да му сочувствуат, но за тоа шчо нивната интелегенција беше против комитетот, то немат сомнуајње, оти и самите сељани тро му сочувствуваа, но тоа сочувство беше побркано со неувереност и со оомнејње во обешчајњата на комитето. Кон тоа неопределено чувство се присоједини и страф. Сељаните се најдоа меѓу два огнои: војската и комитетцките чети.

Кога едно движејње, во едни места се распространуало со убедејње, а во друзи со сила, можит ли да се наречит обшчо?

Није можеме да го велиме како сакаме, но во дејствителност оно беше само частично. Оно беше и јет работа на екзархистите, који се величаат „бугари", а следователно, тоа јет бугарцки маневр, да се решит македонцкото прашајње само во бугарцка полза; то јет да се ооздаит једна „Бугарцка Македонија".

Можит да не јет ушче јасно, оти, ако се удовлетворат сакајњата на комитето, Македонија и на вистина ќе се чинит бугарцка? Ќе се постарам да покажам по јасно, како реформите можат да побугарат Македонија.

Се питат: кој јазик ке бидит официјален? - Одговараат - јазикот на „болшинството". - На које болшинство? - Тогај ке се видит.

Не се запитуваат по тамо: како ке узнајат, које јет болшинството. Да си предстаиме није сега, оти ја каде Митровден идит меѓународен отред и окупират страната. Од меѓу другото, ке требит да решит и прашајњето за официјалнијо јазик, а пак да остаиме официјалнијо, прашајњето за јазико во сколијите.

За некоји тоа прашајње јет многу лесно: нека се лризнајат неколку официални јазици т. е. и турцки, и бугарцки, и србцки, и грцки, и влашки, и албанцки, опоред населејњето на областа. Зборуваат при тоа: како шчо беше во Источна Румелија (Јужна Бугарија) а тамо ке се видит, каде имат грци, каде - срби, бугари, турци, власи и арнаути. Некоји ушче прибавуат: и за Источна Румелија кажуваа, оти имало грци во неја, но после ослободуајњето се покажа колку грци имат тамо. Со друзи зобори дајте вије властта во раците на македонците, тоа требит да се разбират, на тије од ниф, шчо се викаат бугари, да од неколку години после вије ке видите, оти и во Македонија од друзите народности ке останит тоа, шчо остана од грците во Источна Румелија, по ослободуајњето на последната. Со друзи зборои цела Македонија ке станит бугарцка.

От тука не јет ли јасно, оти Бугарија и комитето сакаат да создадат „Бугарцка Македонија" во вреда на друзите рисјанцки македонцки народности?

Ама зашчо бугарцка, зашчо не србцка? Ке станит бугарцка, зашчо и јет таква; да имаше во неја поеке срби, ке станеше цела србцка и бугарцкијо елемент ке ослабнеше. Се тоа јет јасно и опраедливо од бугарцко гледиште. Но нека не се забораат, да имат и друго, и при тоа многу друзи гледишча на македонцкото прашајње, како: србцкото, грцкото, влашкото, руското, словенцкото, австријцкото и на друзите западноевропејцки држаи. Ако јет така, то предполаганијо окупацјонен отред на чије гледишче ке требит да станит?

Нема сомнуајње, да нај лесно он ке решит прашајњето за јазико во сколија и местна улраа во тије места ,кај шчо живејат патриархисти со грцки јазик, арнаути мусуљмани и католици и турци мусуљмани. По мачно ке можит да се решит прашајњето во тија места, кај шчо имат: 1, патриархисти арнаути, 2, патриархисти власи, 3, патриархисти словени, 4, словени мусуљмани и 5, екзархисти словени.

Сакајки да напраат по големо значејњето на словенцкијо јазик во Македонија, словените, ке бараат од окупацјонијо отред, да се признаит за официален во местијњата со словени мусуљмани - словенцкијо јазик; а самите словени мусуљмани, по религиозни сообразуајња, можат да бараат турцкијо јазик. Окупационите власти кого по скоро да удовлетворат? Ако постапат праилно без сообразуајње со религиозните требности, ќе напраат насилје.. Истото затруднејње и во ушче по силна форма ке се стретит при решејњето прашајњето, кој јазик требит да се признајит за во сколијите и обшчественото управуајње во патриархијцките рејони. Влашкото праителство ке барат за власите влашки јазик, а патриархијата со видните прихожани, ке барат грцки. Ако се не удовлетворит барајњата на влашкото праителство, ке се постапит непраилно и непраедно; ако пак се удовлетворит барајњето на влашкото праителство, против желајњето на прихожаните, ќе се напраит насилје.

Патриархијата ке барат грцки јазик и за праославните арнаути- тоските. Самите тоски немаат дозрејано до наилонално самосозааајње, затоа патриархијата ке успеиат. Но друзите македонцки народности, заједно со друзите арнаути, ке позаидуат на усилејњето на грцкијо јазик на есап на друзите и ке организуат партија против грцкијо јазик. Немат сомнуајње, да тука не ке бидит така лесно окупационите власти да се ориентираат.

Но нај мачно јет прадиајњето за официаднијо и сколијцкијо јазик во словенцките части на Македонија. Тука сет: једни патриархисти, друзи екзархисти по вероисповедуајње, ако се не гоорит за католиците и мусуљманите. Патријархистите се признаваат от турците за Грци - „урум-милет", а отсрбите и бутарите за срби и за бугари. Екзархистите, сами, и от турцките власти, се бројат за бугари, србите пак и бројат срби. И така.патриархијата ќе сакат во поголемата част на Македонија со словенцко населејње да устаноит грцкијо јазик за во сколијите и управлејњето. Во својите пожелања патриархијата ке стретит отпор от србите и бугарите. Но последните, оспоруај.ќи праото на грцкијо јазик во словенцките краини, сами не ке можат да се разберат и да оѕпредељат, каде ке требит да бидит бугарцкијо и каде србцкијо јазик.

Мислит ли комитетот, оти, ако он сакат да игнорират прашајњето за јазикот во разни дедои на фантазираната, барем сетаза сега, автономна Македонија, игнорираат истото прашајње и заинтересуаните балканцки народности, особено србите? Мислит ли он, оти србите му веруваат да, се работит на „Македонија за македонците" ,ако се игнорират прашајњетоза јазикот на македонцките словени, и да тоа прашајње лесно и праедно ке се решит со добијајњето на автономни праа? Ако мислит така много се лажит.

Ако автономијата на Македонија се јавит како резултат на сегашното востајање, то македонцкото прашајње ке се решит не во полза на македонците, а во полза на бугарите, зашчо комитетот, како шчо видофме по горе, работит под бугарцка фирма. Тије од македонците, шчо добија образуајње во Бугарија зедоа инициативата за ослободуајње и они до сега играа, можит да се речит, не само главната, ами и искључитељна роља. Ако нивното работејње се увенчат со успеф, они, а со ниф заједно и бугарцките интереси, ке земат врф над чуздите интереси во Македонија. Ако востаајњето восторжествуат, не јет ли јасно, оти за него ќе имат да се благодарит на бугарите и за тоа тамо, каде сега србите конкурираат со својите пари и својата пропаганда, со бугарцките пари и пропаганда, ке изгубат секоје влијајње на својите клиенти? Зар не му мисљат србите, оти со успеот на востаајњето, ако се питат: на кој јазик ке требит да зборуат судијата, да речиме, во Тетоо? - автономното праителство, које ке бидит од „бољшинството", ке одгоорит - на бугарцкијо; истото ке одгоорат и местните жители, зашчо во нивните очи, бугарите, а не србите, излезоа герои. Исто така, во полза на бугарите, ке се решит и прашајњето за јазикот во градцките и селцки сколији. А пошчо во автономна Македонија ке немат место за пропагандите, то србите ке требит да остапат место на бугарите. Но ке се согласат ли на тоа србите? Они, можит, и би се согласиле да јет тетовцкијот гоор много близок со бугарцкијот литературен јазик. Но они знајат, оти не јет така. Они знајат, оти во тоја гоор вистина се имаат особини обшчи со бугарцкијот јазик, но исто така се имаат и особини обшчи со србцкијот јазик, па и таквија, шчо се немаат,ни во србцкијот, ни во бугарцкијот јазици, а сет својствени само на македонските наречја. Се питат: ке дозволит ли, и можит ли да дозволит Србија во тетовцкијот гоор да се развијат на место македонцките и србцки - бугарцки особини, а заједно со јазикот да се развијат во тетовцко на место македонцки и србцки - бугарsките интереси? Имат ли она прао да протестуат против бугаризуајњето на тетовцко и да барат зашчита на својите интереси тамо против бугарцките посегуајња? Имат ли Русија морално прао да зашчишчаат нарамно со бугарцките и србцките интереси?

От тука јасно се видит да јет прашајњето за јазико, особено за јазико во областите со словенцко населејње, једно од нај важните при разрешуајњето на македонцкото прашајње, Да имаше меѓу словените во Македонија национално и религиозно единство, и да имаше сознаајље за ниф во жителството, до сега на полоина ке беше решено Македонцкото прашајње. А до кога, једни македонци се кажуаат патриархисти, друзи екзархисти; едни бугари, друзи срби, треки грци и бараат покроителство у различни балканцки држаи, давајќи им со тоа прао да се бркаат во македонцките работи, до тогај не можит да се мислит за обшчо востаајње; до тогај ке бидит само частично: со бугарцки, србцки, или грцки, но никако не, со чисто македонцки характер.

Тоа нешчо јет јасно за сите, само не за нас македонците и за раководците на сегашново востаајње. Тије раководци праат сите усилија да покажат мотивите и самото движејње, како шчо се сакат ним; ама работа[та] јет, оти не само није, ами и друзите имаат разум и очи да видат и разберат, како јет истината. Комитето се срдит, зашчо консулите не осветуат работите, како шчо сет. Но ако се осветат тије како шчо сет, то не ке се аресат на комитето. Комитето, со друзи зборои, барат европејцките праителства да гледаат на работите во Македонија со македонцки очи т.е. со очите на комитето; а да беше така работата, немаше зашчо европејцките праителства да имаат свои агенти во Македонија.

Но ако имафме није морално прао да бараме от престаителите на европејцките држаи во Македонија точно и беспристрасно да осветљуат своите праителства и европејцкото обшчествено мнејње за работите во Македонија, то наш морален долг беше, да сме и није осветени во европејцките интереси во таткоината ни, особено во интересите на балканцките др жаици.

Није требаше да знаеме, оти против нашето востајње ке бидат: и Кара-Влашко, и Србија, и Грција. Кара-Влашко не можит равнодушно да гледат на усилејњето на Бугарија со даајњето на Македонија автономна управија. На автономијата се гледат, како на преодна степен кон сојединуајње на Македонија со Бугарија. Кара-Влашко не можит да допушчит на нејните граници создаајњето на .једна голема Бугарија, која, можит, после ке барат од неја Добруджа! По тија политични еообразуајња, и да имат во Македонија чисто бугарцко и само бугарцко населејње, она не ке допушчат еојединејњето меѓу турцките и бугарцки бугари; она не можит да допушчит во своја пакост нарушејњето на територијалната целост на Турција. А Кара-Влашко јет во сојуз со тројниот сојуз, кој шчо ке покроителствуат Кара-Влашките интереси на Балканцкијот полуостров.

Интересите на Грција во Македонија сет ушче по големи. И ако немат многу грци во Македонија, пак Грција јет не по малку заинтересуана во нашите работи од друзите балканцки држаици. Секој држаа се мачит, ако не да праит нои завладуајња, политични, ехономцки и културни, то да сочуат тије, што сет напраени од по напред. Грците со својата цариградска патријархија имаат наложено грцкијо јазик во сколијите и црквите на много македонцки краишча, кај шчо немат грци. Природно јет, да ке употребит Грција сите дипломатични патишча, за да се задржит во Македонија на тија позицији, кај шчо се наоѓат от средните векои, особено от времето на турцкото завладуајње на Македонија, а грцките интереси во Македонија се бранат, не од једна Грција, а и од големите сили, шчо не сакаат да се усилит словенцкијот елемент.

Но нај много јет заинтересуана во македонцките работи Србија. Она предјавуат етнографцки и историјцки петензији на Македонија. Но осим ниф, имат и политични причини, који никој пат не ке дадат на Србија да допушчит, да се решит македонцкото прашајње во полза на једна од балканцките држаи, особено во полза на Бугарија. Автономна Македонија, како пат, по кој шчо ке се дојдит до сојединуајн.ето на Македонија со Бугарија, Србија никој пат не ке допушчит. Уголемуајњето на Бугарија от присојединуајњето на Македонија не можит да бидит допушчено от Србија не само за то, шчо со тоа ке се нарушит рамновесјето на Балканцкијо полуостров, а нај много за то, шчо по негоото извршуајње Србија ке се најдит меѓу две по силни од неја држаи: АвстроУнгарија и Бугарија; она ке бидит од ниф политично и економцки задушена, и ке требит да се подчинит, или на једната, или на другата. Значит, државните интереси на Србија никој пат не ке допушчат да се образуат бугарцка Македонија. Немат сомнуајње, оти србцките интереси, како и интересите на Кара-Влашко и Грција, си имаат свој покроитељ.

Значит, малите балканцки држаи, и ако на вид и да не играат роља во решејњето на македонцкото прашајње, које како да јет само во раците на големите држаи, во дејствителност имаат нај голем значај.

Големите држаи зајавуат, оти они немаат непосредствени интереси во Македонија, а работат само во име на праедноста. Но таја праедност, како шчо рекофме, се разбират инак од грци, срби, власи, бутари, то и големите држаи, покроитељки на малите, се јауваат предстаитељки на својеобразни праедности. От тука и не можит да се очекуат обшчо работејње во македонцкото прашајње. Задружна работа јет возможна само во најмали реформи.

Ако јет така, то на кого се надејафме со востаајњето? Не на Русија ли? Но Русија неколку пати официјално си изми раците пред крвопролиајњето. Није, на место да се љутиме на руските лредстаители: А. Зиновјев, А. А Ростковцки и Машков, по арно ке напраифме, да се позамислиме за руската политика на Балканцки полуостров. Русија јет словенцка и праославна држаа. Она ослободи Србија и Бугарија; она поможа на Кара-Влашко, Грција и Црна Гора да се ослободат. Она секога јет покроителствуала праославијето и словенството. Ако јет така, то, шчо можит да напраит за нас Русија, кога во Македонцките работи сет забркани неколку словенцки и праославни народи? Можит ли она за атар на Бугарија да оскрбит друзите балканцки самостојни праославни држаи, чија самостојност јет извојуана со руска крв и руски пари, и да напраит тије држаи, да се одвртат од неја кон друзите западноевропејцки држаи, и да се чинат во нивните раци орадија, напраени против Русија? Можит ли Русија со својата политика да оттолкнит от себе балканцките праославни држаи? И шчо добијат она за таја загуба? Благодарноста на Бугарија, можит! Но бугарцката благодарност јет само ден до пладне, а после бугарите ке речат, оти тоа го напраи Русија со своји планои да завладит Балканцки полуостров, спасејњето на кој ке се наоѓат во Англија, и за тоа бугарите, на место да се во сојуз со „великата освободителка", ке се фрљат во скутоите, или на Англија, или на друзите непријатели на Русија и словенството. Значит, при современата поставвка на македонцкото прашајње, није очекуафме за наш атар Русија со своји неомислени постапоци, да се откажит од нејните интереси на далекијот исток, и заједно со тоа да потрпит поразија на блискијот исток. Арно ама не било така, како шчо мислефме није.

И така неоуспехо на востаајњето јет јасен, како бел ден. То от самијо зафаток јет постаено на лоша осноа: не јет обшче македонцко, но јет частично, и имат бугарцка боја. Во него имаат раководна роља само македонцките словени, шчо се викаат бугари. Интелегенцијата, не само на друзите македонцки народности, ами и на самите македонцки словени, беше непричастна во управлејњето на комитето. Комитето, како тајна организација, се бојеше да пушчи кај себе равноправни членои од друзи народности, от словени србоманни и гркоманни, или пак и само со србцко и грцко образуајње, от страф негоите Тајни да не станат достојајње на балканцките држаици. Организацијата беше и јет завијена во тајна, така да долните нејни членои сет слепи орадија за исполнуајње само на работи, диктуани од горни сообразуајња и интереси. Тија сообразуајња сет само достојајње на неколцина, туку речи, самозванци, или случајно испливели на поврхнината македонци. Тије луѓе сет вршителите на судбините на Македонија. Нивната дејателност не подлежит на критика. Ако се осмелит некој да критикуат дејателноста на таквија лица. се решаат да погинит од организацијата. И таква ортанизација се кажуат идеална! Разбирам, оти не сите членои можат да знајат сите работи. Но, ако и имат ограничејња, то ограниченијата требит да бидат разумни. Во организацијата требит да бидат сосредоточеки најдобрите интелегентни сили во Македонија. Требит да имат луѓе, који шчо можат по широко да погледат на прашајњето и да измерат безпристрастно и без увлечејња резултатите на секој једен рачкор на комитетцките работи.

Имат ли нешчо подобно во организацијата? Који сет во Бугарија главните предстаители на организацијата? - Татарчев и Матов.

Можит да бидит, оти и једнијо и другијо сет луѓе со висок патриотизм и знајање на положејњето во Македонија. Но тије сет приврженци на крајни мери, без да гледаат на политичното положејње. После, како се видит, они мисљат за единствено праилна гледна точка на прашајњето за народноста на македонцките словени - бугарцката; а можит, си мисљат оти прашајњето за народноста на македонците јет второстепено и ке се разјаснит лесно со ослободуајњето на Македонија. Но они требит да гледаат во биднината дејствителноста, а не то, шчо им се аресуат.

И сите друзи раководци, како Радев, Станишев, Карајовов и пр., сет од иста категорија. Тије си мислеа, доста јет једно зајавуајње, оти Македонија ке бидит за македонците. Комитетот можит да се пофалит и со по умерени раководци, но и тије мислеа, оти спасејњето на Македонија јет само во дуовното јединејње па и господствуајње на бугарите во Македонија. Можит он да се пофалит и со луѓе, који шчо сакаа дуовно да се отдељат македонците од бугарите. Но тије луѓе или се ограничија со издаајњето на неколку книжки на македонцки јазик, или пак се ограничија со зборуајње македонцки дома, или со своите земјаци.

И така бугарцката боја на движењето јет главната причина на неуспеот. Ако јет така, то шчо се барат од македонцката интелигенција, за да се олеснат нестреките за македонците от сегашната нестреќна авантура?

Првото нешчо, које шчо се барат од нас јет: да знаеме нуждите наши и на нашијо народ.

Сеташната наша интелегенција требит да посветит сето својо работејње над моралното и умствено усовршуајње на својот народ и создаајње на једна идеална македонцка интелегенција.

Ако тоја долг се сознаит, ако објединуајњето на нашата интелегенција со бугарцко, србцко и грцко образуајње се достигнит, ако се парализуат работејњето на пропагандите и се успеит, тија сосим да се отстранат од Македонија, ако се устаноат добри односи кон сите македонцки народности и се подобрит политичното и материјалното состојајње на македонците, то, при сите дадени жртви, ке можиме крај другото да бидиме доолни од једно: востаајњето ни отвори очите на грешнијот пат, по кој до сега врвифме, по кој ке врвифме и за однапред, и без востаајњето сами ке подготвифме почва за дележ; оно ни отвори очите на много наши нужди, који шчо и не и предполагафме по напред.

Дај, Боже, сегашното востаајње да ни послужит како једен урок на нашијот народ; урок за сите нас македонците, без разлика каде сме се образуале и како сме се до сега викале. Дај, Боже, сега пролиената крв да послужит како завет меѓу живите, који сет должни пред таја крв да се заколнат за једна обшча културна работа, на полза и стреќа на нашата обшча много патена таткоина - Македонија

(Стр. 1-440

Неколку зборои за македонцкијот литературен јазик

Во четирите горни статији на оваа книга јас сакаф да обрнам погледите на мојите сонародници на нуждата од једно корено изменуајње на досегашнијот процес на нашето дуовно развијајње, као и на тоа да мојите возгледи во тој случај не сет нешчо ноо и безосновно, а сет само чекор напред во досегашното развијајње на нашето национално самосознајње и да сет затоа сосем природни и осноателзни.

Се разбират, оти во једна мала книга, као шчо јет оваа мојата, не се можат подробно да се разгледаат сите задирнати прашајња. За секоје од ниф би се можела да напишт по једна цела книга. Но сега за сега от таквија подробни разгледуајња за задирнатите питајња се немат ушче голема и неотложна нужда; за тоа требаше за сите од ниф да се кажит по неколку зборои, зашчо они једно без друго сет нејасни и неразбирливи. Осем разгледуајњето на сите задирнати прашајња, за да бидит јасно појауајњето , на книгата, сега ке требит да се кажит неколку зборои за својевременоста на книгата и нашијот литературен јазик.

Мнозина, можит, ќе речат, оти вистина арно јет чоек да се позамислит над прашајњата, задирнати во таја книга, но сега ушче не му јет времето. Со оваа книга, ке речат они, се носит раздор и разјединуајње меѓу нас, на место сојединуајњето, које сега за сега ни јет така нужно. За македонцка народност, македонцка литература и литературен јазик није ке мо жиме да му мислиме само, кога ќе заживејеме једнаш слободен политичен живот; а до тогај нам ни требит, није да сме сојединени и да остаиме на страна националното прашајње.

На тоа јас можам да одгоорам само ово: по мојето мислејње, сегашните, т.е. мјурштегцките реформи сет максимум, шчо можа да ископчит од Европа револуцијата. Револуцијата на пролет ке бидит нај глупаото, шчо можиме није да напраиме. Со револуцијата на пролет ке се користат само нашите непријатели, који си имаат само есапи, противни на нашите национални интереси. Револуцијата на пролет само ке ни унишчит совршено нас и ке унишчит плодоите, добијени од неја до сега, оти она ке бидит напраена не против Турцко, а против него и Реформаторцките Сили, и оти тоа ке бидит не по наши есапи, а по есапите на некоја Голема Сила и некоји мали балканцки држаји, који ке не натераат нас да се дигниме, а после ке не остаат на стред пат; нај после, оти није, ако против сите аргументи на здравијот омисл пак подигниме востаајње, ке бидиме само осноа на дипломатцка борба меѓу реформаторцките држаи и некоја треќа, која борба ке се свршит само [со] нашето поништуајње. За тоа није, требит, да се откажиме от секоја мисља за револуција на пролет, ушче поеке, шчо реформите ке се воведат, зашчо со ниф јет врзана честта на две Големи Сили, који сет во стајње да постаат се на својето, - и да се зафатиме за ноа т.е. културна борба, во која прво место ке требит да зимат прашајњето за нашата народност и нашето национално-религиозно развијајње. Значит, истом сега му јет времето да се мислит за јазико наш, нашата национална литература и восггитаајње во национален дух. Сега настапуат време за интерес со националнорелигиозни прашајња.

Тој интерес малу јет задоцнел, но от тоа ушче неследуат, да он си немат сега место меѓу нас и да можит да ни напакостит.

Ако сме логични, то требит да признајиме, оти автономијата на Македонија, за која до сега револуционерите се бореа, имат смисља само во тој случај, ако револуционерите согледуваа во нашијот народ таквија качества и особини, који се немаат у друзите балканцки народи, а сет само наша характерна црта. Само согледуајњето.на тије својеобразни црти во характерот, нравите, ооичајите, жиотот, предајњата и јазикот на нашијот народ јет важна причина да сме није против делејњето на нашата таткоина и за нејната автономија, зашчо дележот ке ни искоренит се шчо ни јет мило и ке ни наврзит много противно нешчо на нашијот народен дух. Само оддељното македонцко национално самосознаајње кај нас ни даат морално прао, да се бориме против барајњето на малите балканцки држаи, да се разделит нашата таткоина, и да се бориме против пропагандите, шчо готват почва за дележ. А ако не можит да се добијет автономија, требит ли није равнодушно да гледаме на работајњето на пропагандите и да се бориме со једно ноо течејње, шчо јет напраено само против ниф, за тоа само, шчо тоа течејње ке ослабело нај силната пропаганда? Никак не, зашчо ни једна пропаганда, колку и да јет она силна, не можит да ни даит тоа, шчо очекуаме није од неја. Сите пропаганди сет .пропаганди само на своји, но никак не и на наши интереси, и од ниф никогаш немало нишчо особено за народот. Спасејњето от пропагандите никој пат не ке ни дојдит, зашчо, ако јет денеска једна по силна, утре ќе се чинит и другата таква, а првата ке ослабнит. Пропагандите само нај после можат да достигнат крајната своја цеља - дележот, које не го сакаат и тије, шчо сет против националнијот сепаратизм. Значит, последнијот не јет неуместен во сегашните прилики, и можит да ни даит само арни плодои, но не и да ни напакостит.

Једно си имат местото националнијот сепаратргам, то требит да се пројавит он во милоста кон се шчо јет народно, и на прво мсето, во милоста кон народнијот јазик.

Јазикот јет средство, со које није познааме, шчо мислит, шчо осеќат и шчо сакат нашијот собеседник. Во јазикот се имаат оддељни гласовни знакои или зборои за сите мисли, осеќајња и сакајња на једен чоек, затоа јазикот на једен народ јет негоо дуовно богатство и наследство, во које се закључуваат, отпечатениво гласовни знакои или зборои, сите народни мисли, осеќајња и сакајња, со који имат живено и живит једен народ и који се предаваат, као нешчо свето от једно поколејње на друго. Да сочуат некој својот народен јазик и да го бранит као светијња, значит, да останит он верен на дуот на својите предедовци и да уважаат се, шчо имаат они напраено за својето потомство Да се откажит чоек от својо народен јазик значит, да се откажит он и од народнијот дух Со тоа само се објаснуат сакајњето и усилијата на покорителите, да напраат покорените, да се откажат от својот јазик и да изучат на негоо место нивнијот; исто така со тоа се објаснуат упортството на покорените народи да сочуваат сето своје духовно народно наследство, а особито јазикот.

Таква милост кон нашијо народен јазик требит да имаме и није, ако сакаме да останиме верни на дуот на нашите предедовци. Милоста кон народнијо јазик јет наш долг и наше прао. Није сме должни да милуаме нашијот јазик, зашчо тој јет наш, исто така, као шчо ни јет наша таткоината ни. Првите гласои шчо и имаме чуено, сет гласоите на нашите татковци и мајки, гласоите и збороите на нивнијот народен јазик. Преко ниф није добифме нашата прва дуовна храна, зашчо со ниф се осмисљуаше се, шчо видефме со нашите очи. Со народнијот јазик није осво јуаме психологијата на нашите татковци и предедовци: и се чиниме нивни дуовни последници, као шчо сме со снагата нивни телесни продолжаачи. Ако се односуаме со презрејње кон народнијот наш јазик, није само врајќаме со неблагодарност на нашите родители за сето нивно дуовно гледајње и воспитајње. Није имаме и прао, осем долгот, да браниме нашијот јазик и тоа прао ни јет свешчено. Секој, кој шчо напаѓат на нашијот јазик, ни јет исто таков наш непријатељ, као и нападачот на нашата вера. Верата и јазикот, тоа сет душата на једен народ, со изменуајњето на који, једен народ праит коренен душевен нреврат: он се откажуат от се преѓешно и земат со ноо. Тој коренен преврат, ако стаат постепено во течејње на цели векои, не јет опасен, зашчо једни делои од него се односуваат до једни поколејња, друзи до друзи поколејња, така да једни делои преминаваат по наследство, као народно наследије, и само некоји сет нои. Тој коренен преврат не јет опасен само, ако јет резултат на самостојното развијајње на народот.

Но, ако једен народ изменуат својот јазик и својата вера во једно касо времо и под силно чуздо влијајње, сам без сознаајње однесуајќи се кон таја измеиа, то он се откажуат от сам себе и от негоите интереси и предаат и себе и ниф на једен по силен народ, кој шчо ке постапит со него и ниф, како шчо ке му се заблагорасудит. Значит, да се откажит једен народ от својот јазик, се велит, да се откажит он и от сам себе и својите интереси; се велит, да престанит да гледат на себе со своји очи, да судит за себе и за друзите со својот ум и разум, а да чекат укажајње за се от страна. Једен народ, кој шчо изгубил својот јазик, мјасат на једен чоек, кој шчо изгубил патот и не знајит ст кај идит и кај одит, и кој шчо не знајит, зашчо одит вамо а не онамо или тамо. Колко во по скоро време једен народ изменуат сзојот јазик, толко по опасно и отчајано јет негоото положејње.

Опаснсста, која угрожаат на нашијот народ и негоите интереси от страна на пропагандите, који шчо употребуваат сите и дозволени и недозволени средства, за да исчистат од Македонија нашијот јазик и со него нашите дуовни интереси и да насадат на нив но место нивните јазици со нивни интереси, не само не задолжуат нас, но и ни даат полно прао да употребиме сите и дозволени и недозволени стредства, за да сочуаме нашијот народен јазик, и со него нашите народни интереси. При тоа није не сакаме туѓо, а си браниме својето.

Јазикот јет акустичен резултат од физиолошко работејње на органите на чоечката реча, на кој шчо му се приписуат извесно змачејње; Главните елементи на јазикот или чоечката реча сет: органите на речата, нивното физиолошко работејње, слуот, псиолошкото воспријимајње на физиолошкото работејње на органите преко слуот, и присојединуајњето кон воспријиманијот резултат на физиолошкото рајботејње на органите на речата или гласот, или зборот, некоје значејње. Значит, јазикот главно јет физиолошко-психолошка способност на чоека, и као таква зависит от се тоа, шчо праит да се менит чоек, т.е. со развијајњето на једен чоек и једен народ се развијат и негоијот јазик, со нивното опаѓајње опаѓат и нивнијот јазик. Чоек се менит во време и пространство: исто така се менит и негоијот јазик. Променејњата во јазикот на једен народ во време состауваат историјата на јазикот на тој народ, а променејњата негои во пространство составуваат негоите современи вариацији или дијалекти, поддијалекти, гоори, подгоори и пр.

Секој народен јазик имат своја историја и своји современи вариации или дијалекти, поддијалекти и пр. Своја историја и вариации имат и нашијот јазик. По таја историја можит да се изучит, како сегашните вариации се добија от по стари и последните од једен обшч македонцки јазик, а тој од једна јужнословенцка група и пр. Исто така по неја можит да се проследит на која вариација, или на кој диалект; во које време имало по голема литература.

Историјата, како на нашијот, исто така и на друзите јазици, ни покажуат, оти секој диалект, поддиалект, гоор и подгоор, можит да се употребуат во литературни произведејња. Таја привилегија на једен диалект, поддиалект и пр. - да бидит орган на литературна реча - по учејњето на историјата на јазиците, се даат ним, не по некакви особени естетични преимушчества, а по чисто практични причини, т.е. по стечејњето на историко-културните прилики. Тије прилики денеска подигаат једно наречије на сте пен на литературен јазик, утре друго и пр. Историко-културните прилики во создаајњето на литературни јазици гооподствуваа секоаш, господствуваат они и сега. Благодарејње ним во нај ноо време се откажафме да си избериме једно од нашите наречија за наш обшч литературен јазик, а наместо тоа зедофме да се учиме и да пишиме на туѓите саседни јазици, нај поеке на бугарцкијот. Благодарејње на приликите сега није си избираме за обшч литературен јазик, централното македонцко, т.е. Велешко-Прилепцко-Битољцко-Охридцко наречије.

Који сет тије историјцко-културни прилики, шчо не застауваат: прво, да си создааме свој литературен јазик и второ, да избираме имено центарлното наречије?

Ето који.

Није видофме колку сет народните интереси тесно врзани со јазикот, а последнијот со характерот и дуот народен. Није видиме сета, оти три национални и религиозни пропаганди во нашата таткоина се борат једна против друга и сите заједно се борат против нас и нашите интереси, сакајки да им нанесат смртен удар и да си и потчинат под себе, зимајки, со таја цеља религиозното и сколијцжо работејње кај нас, во своји раци преко црквата и сколијата за да нанесат смртен удар на нашата народност, ни налагаат на нас нивнијот, наместо нашијот јазик. Народните интереси ни налагаат за да и зашчитиме ниф, да браниме нашијот јазик од пропагандите. Тоа бранејње ке бидит уопешно и ке размрсит сите планои на пропагандите, ако бидит задружно и обшчо. А за да бидит такво, требит со обшчо согласије да се изберит једно наречије за обшч македонцки литературен јазик. Согласије ке имат, ми се чинит, само ако секој од нас праит избор не по некакви естетични сообразуајња и не по чисто местни причини, а од гледишче на обшчите интереси. Последните пак налагаат: периферијцките наречија, да отстапат место на централното. Како шчо во једна држаа се имат држаен центр, кој шчо нај арно јет да се насѓат во стредината на држаата и кон кој шчо се собираат сите конци од државнијот жиот, исто така и во јазиковните или области от сродни наречија требит да се имат једен центр, кој шчо по значејњето негоо требит да се односуат кон периферијцките наречија и гоори, као шчо се односуат центрот и столицата на држаат кон крајните окрази и околији. Около централното наречије требит да се групираат сите наши научни и литературни сили, за да го очистат и обогатат со сокроишча од друзите македонцки наречија и да создадат од него једен убав литературен јазик. На него требит да се создадит једна богата сколијцка, научна и убаа литература, за да можит преко ниф да се раширит низ цела Македонија во вид на литературен јазик, кој шчо ке изместит од неја пропагандцките јазици. А заједно со изместуајњето на пропагандцките јазици и со создаајњето наш литературен јазик, се изместуваат од Македонија и интересите на балканцките држаици и нивното место ке го застапат создадените со јазикот македонцки интереси.

И така, користа, шчо ке ни ја даит нашијот обшч литературен јазик, ни служит за мерило при избирајње наречија за таја цеља, и она јет главнијот фактор при создаајњето на нашијот нов литературен јазик. При возвишаајњето на једно наречије на степен на литературен јазик, никога немаат играно важна роља негоите естетични својства. Тоа јет једно, зашчо практичните сообразуајња зимаат врф над естетичните, а друго, зашчо последните сет односитељни и поеке субјективни. По таја причина, по убаи се чинат на чоека готоо само тије наречија и гоори, што и слушат он или и имат слушано по често. За тоа и не можит да се зборит за естетичност во јазикот, диалектите и гоорите.

Значит, једен македонец од источна, или северна, или јужна, или западна Македонија немат прао да се противит да бидит избрано централното македонцко наречије за литературен јазик само зато, шчо не им се чинело убао. Немаат прао они да протестираат против централното наречије и за тоа„ шчо јет оно централно као и зашчо изборот се праит по практични соображејња.

Сега да видиме, али избирајњето на централното наречије за литературен јазик се оправдаат от практично гледишче?

Битоља се избират за резиденцмја на Генералнијот Инспектор за Македонија и негоите советници - цивилни агнети. Она се обраќат во престолнина за Македонија. Таја ноа престолнина не јет далеку от старите: Преспа и Прилеп, и од седалишчето на до неодамна автокефалнијот Оридцки Архиепископ. Значит, централното наречјие имат зад себе, така да се речит, историјцки праа. Последните се основаат и на негоото централно положеније, које јет, како во географцки, така и во етнографцки однос. Централен град во Македонија ни јет Велес. От тој центр географцки, није само мало се оддалечуаме, идејки преко Прилеп кон Битоља и Орид. Таков праец при оддалечуајњето од географцкијот центр се објаснуат со тоа, оти тије крајишта сет от по големо историјцко значејње за Македонија, а од друга, сет по оддалечени и от србцкијот и бугарцкијот јазикои центри, состауајки от себе македонцки јазиков центр. И вистина диалектот Велешко-Прилепцко-Битољцко-Оридцки јет јатката на македонцкијот јазик, зашчо на запад од него јет Дебранцкијот (рока), на југ - Костурцкијот (ронка), на исток - источнијот или Солунцкијот (ргка) и на север - Скопцкијот или севернијот (рука).

Создаајњето литературен јазик јет дуовна потребност кај нас, со која се мислит да се клаит крај на злоупотребите на пропагандите со нашите интереси, и со која требит да се создаит свој литературен и научен центр, за да се немат нужда од Белград и Софија. А та тешка задаќа ке се достигнит само, ако македонецот от северна Македонија подаит рака на својот брат од јужна Македонија, и македонецот од источна Македонија подаит рака на тој од западна. Подадените раци ќе се прекрстат около Прилеп -Битоља .

И така: стремејњето на македонците да создадат свој културен центар; тоа шчо сега Битоља се чинит престолнина на Македонија; шчо Битоља, Орид, Прилеп сет историјцки места за македонците; као и тоа, шчо состауваат они географцки и јазичен центр; сите заједно праат да се пријимит, као обшч македонцки литературен јазик, централното македонцко наречије.

Откако се изберит наречијето, које имат да бидит македонцки литературен јазик, ке требит да се разгледат и прашајњето за македонцкијот праопис.

За праописот као и за праецот на нашето културно развијајње ке требит тука да се напраат неколку забелешки. Праописот на једен јазик, као и изработуајњето на једен литературен јазик можит да идит постепено и полусознатељно. Једен чоек од једен народ, шчо немат пиоменост, можит да изучит азбуката од једен народ по културен од негоијот. Тој чоек можит да употребуат туѓата азбука и за гласои од негоијот јазик, или да изложит својите мисли со помоќта на туѓа азбука. Но ако во негоијот јазик се имаат гласои, који се немаат во јазикот, от кој шчо се позајмуат азбуката, тогај позајмуачот на туѓата азбука ке напраит некоји изменејња и дополнејња во неја, со који ке бидит означена разликата во гласоите меѓу двата јазика. Таја позајмена и преработена азбука се предаат от колено на колено и со предајњето се се изменуат и се дотеруат до својствата на јазикот на позајмуачите. Така постепено и неосетно се изработуваат азбуките у по некултурните народи од додир со по културни народи. Но таква постепеност имат место,ако два саседни народи сет во не једнакви политични прилики, ке се речит, једнијот, т.е. по културнијот народ гооподаруат, а другијот, по некултурнијот народ јет заробен, или нај малу немат полна политична слободија. Но инак одат работите, ако двата народи имат своји држаи. Во таков случај позајмуајњата, особено културните, биваат по сознатељно и по скоро. Така рисјанството и писменоста кај нас македанците се имат зафатено нај рано от сите словенцки народи. Они се распространуваа со векои и идеа одоздолу на горе. За тоа во историјата нишчо не се зборуат за покрстуајњето на нашијот народ. Но со покрстуајњето секој пат имат идено и писменоста. Со замолчуајњето на нашето покрстуајње се замолчуат и процесот на образуајњето на нашата пиеменост.

И така нашето дуовно препородуајње и просветејњето кај нас, па и изработуајњето на нашата писменост, заради географцките и историјцки прилики, имаат земено во првата иљадогодишнина по Р. Хр. инаков ход, а у друзите праославни словени инаков. Кај нас тоа се извршуат постепено и незабележано, кај ниф брзо и со извесна тенденција.

От турцкото завојувајње на Балканцкијот полуостров стана једна премена. Турцкото господство ни пресече сите врски со нашата старина. Нај тешко се отрази оно на Македонија, као централна провинција, па затоа во тоа време, кога у друзите праославни словени постепено се изработуаше писмениот јазик и праописот, није се поеке се обезличаафме и готоо сосем се откажафме од нашијот јазик, као орган на литературна реча. Од време на време во течејње на цел XIX век није имаме опитуачки да се пишит на македонцки, но зарди некоји историјцки причини тије опитуачки не се овенчаа со успеф, каков би можело да се очекуат од ниф.

Литературните опитуачки на македонцките писачи во XIX век немаа за жалост таков значај, да задобијат последуачи, затоа, ако и сега во XX в. видиме некоји опитуачки да се пишит на македонцки, то тоа се не праит сознатељно и од некакви патриотични влечејња и цели, а само за забаа. Во тоа се состоит разликата во нашето, т.е. македонцкото дуовно-национално возродуајње, от тоа на друзите праославни словенцки народи, со друзи зборои: као шчо по напред није постепено и први се просветуафме со рисјанство и со писмо, а друзите словени - после нас и на брзо, така пак сега, во тоа време, кога сите праославни словени лостепено си изработија своји литературни јазици, своји богати литератури и постепено изработени праописи, није остааме назад от сите, туку речи, без литературни традицији, не затоа, што и немаме, а зашчо заборааме својето, изучаајки туѓето.

Није сега со брзина ке требит да разработиме нашијот литературен јазик, да устаноиме нашијот праопис и да создадиме једна наша литература, која ке одгоарат на сите наши нужди. Со нашето сегашно национално возродуајње није се протиостааме на друзите праославни, словени, као шчо се протиостаафме и напред: тогај бефме први во дуовното препородуајње, које кај нас беше бавно, а кај ниф скоро, сега наопако; тогај они нас сакаа да не достигнат и работеа со извесна тенденција и брзина, сега наопаку.

Во зависност от тоа, како се имат развијано једен народ и негоијот јазик. и праописот можит да бидит различен. Ако једен народ само постепено си изработуат својето писмо и нето го преработуат и притоа во негоата историја се немаат таквија собитија, шчо ја преполоуваат и праат цела пропаст меѓу једната, т.е. старата и другата или ноата нејна полоина, - писменијот јазик и праописот содржаат во себе много таквија особини, који немаат реална вредност во гласоите на сегашното стајње на јазикот. Но, ако во историјата на културното развијајње на једен народ се имаат два периода, меѓу који се имат једен, као треки, но кој шчо јет период од застој и јет као непрелазна стена меѓу ниф, - тогај во новијот период на развијајњето на националното самосознаајње имаме препорадуајње на народнијот дух, које стаат вистина на стара осноа, но во него влијаат много нои начела, согласно со дуот на времето и со специалните потреби на народнијот жиот и негоите пројауајња. Тоа препородуајње се одбележуат и во книжнијот јазик и праописот: како једнијо, така и другијот сет горе долу слободни од некоји традицији, који не сет согласни со современото стајње на разгоорнијот јазик.

И така историјата на културното развизајње на народите, согласно со нејниот ход, содејствуват: или на чисто етимологијцки или историјцки праопис, или на бркан - етимологијцко-фонетичен или историјцко-фонетичен, или нај после на чисто фонетичен праопис. Трите вида от праопис зависат от по големата или по малата приврзаност кон старото или ноото стајње на једен разтоорен или литературен јазик. Једејњот от трите праописа се усвојуат за једен литературен јазик у једен народ, шчо се возродуат, главно во зависност от та тенденција, шчо госпоствуат при народното возродуајње.

Једно јет така, то и нашијот праопис и праецот на нашијот литературен јазик ке требит да бидат во полна зависност од та тенденција, која ке не раководит нас при нашето национално возродуајње. Каква можит да бидит таја тенденција се видит от таја книга. Но јас ке си дозвољам да повторам. Она јет: прво, Македонија да се неутралисат за Бугарија и Србија и да се оддалечит једнакво од двете држаи и друго, она требит да се објединит на јазична осноа. Тије принципи ке ракоодат изработуајњето на литературнијот наш јазик; они ке ракоодат и праописот. На тије два принципа одгоарат: 1, Прилепцко-Битољцкото наречије за литературен јазик, као једнакво далеко и от србцкијот и бугарцкијот јазици, и централно во Македонија. 2, фонетичнијот праопис со употребените во таја книга писмени знакои и со мали отстапки на етимологијата и 3, речничнијот материјал да јет собрајње от сите македонцки наречија.