Re: vi chestitame / Политика, Свят / Македония

Обеди ништожност, Младен Србиновски
ТУРБОМАКЕДОНИЈА

На географската карта на Европа лесно се лоцираат географските слепи точки кои при нивното дефинирање создаваат тешкотии за историчарите, антрополозите, стратезите или дипломатите. Тука науката е немоќна, има работа со парадокси и исклучоци: односите создавани низ времето се загреани котли емоции постојано околу точката на вриење. На такви територии, поради мешаноста на населението, било неможно да се конституираат национални држави, а од перманентни освојувања и делења низ вековите, тие региони се експлозивни и денес и на нив Европа често си ги подгорува прстите. Поради исклучителноста, тие простори се како измислени за уметничко обработување и на нив писателите се нафрлаат како инсекти на распаднат труп. Благородни како тема за пишување, прегреани се за живеење. Над сувопарното историско фактографирање на неотпетливитејазли, единствено есеизирањето дава определени резултати.

За да се дофати хармонијата во неопределеноста, хаотичните исклучоци најарно е кога се испитуваат според Борхесовото: повторување на хаотичноста како ред на хаосот. Џемс Џојс и Итало Свево од Трст чувствуваа како празнина дека си стигнал "никаде". За Чеслав Милош непознатата "Втора Европа" е неговата родна Литванија и Вилно: за голем број германски писатели таква црна дупка е Сарската област: меѓу Романија и Унгарија рак раната е Трансилванија... Слепите точки на европскиот простор секои засебно се немерливи трауми, особено црнило со неповторливи специфичности и нијанси (ако црната боја воопшто има нијанси).

На "азискиот потконтинент" од Европа, во балканскиот хаос кај што котлите емоции секои десетина, дваесет години испукуваат, секоја педа е потенцијално минско поле за криза: Северен Епир, Кипар, Добруџа, Странџа, Санџак, Косово, Босна, Славонија... и најстарото меѓу сите нив, Македонија.

Историчарите што се занимавале со македонското прашање, не штедат метафори во својата сувопарна дисциплина: "Јаболко на раздорот", "Буре барут", "Македонска салата", "Лонец што врие", "Балканска жива рана"... Големи филозофи на историјата не се обиделе "светската болка" да ја покажат низ патилата во Македонија: ние не станавме материјал од класични епски дела, нашата трагика што се повторува повеќе од еден век одамна е прејдена во трагикомедија па шансата ќе ја бараме во постмодернистички форми.

Метафорите важеа за периодот од пред Втората светска војна кога со теророт и атентатите во трите нејзини распарчени дела Македонија беше на насловните страници на светскиот печат. Периодот по Втората светска војна, откако дел од географската територија на Македонија беше вклучен како конститутивна единица во Титовата Федерација, таа стана неинтересна и за светот, па и за самата Југославија. Тој период, втората половина од дваесеттиот век, Македонија е "без метафора". Тие педесетина години географска Македонија конечно е мирна: тој период на неа се работи од зад завеса. При распадот на Титова Југославија во 1991 и за време на војните во Словенија, Хрватска, Босна и на Косово, сеќавањата за македонските состојби од почетокот на дваесеттиот век повторно разбудија морници во европските дипломатски кругови: наново оцртувајќи се уникатноста и исклучокот на македонските црнила, башка нијанса меѓу другите трауми на европските слепи точки.

Полноќ е. Соседите ги изгаснаа радијата. За денеска им е доста. Ако се нагрмените радија показател за силата на една култура, тогаш е несомнено дека ние балканците и подаривме цивилизација на Европа. За побитни работи имаме такт и умереност, па камоли за пуштање радио. Само од пет наутро до дванаесет на полноќ! Нека се весели народот - велеше Тито.

Очиве ми се затвораат од замор, а само по полноќ можам на мира да пишувам за македонскиот "непребол". Сирени ми бучат в уши. В сон ми јачат српски турбо песни, ми влегле однекаде иако не дозволувам да ми влезат преку уши. Ако нејќеш нешто да примиш низ уши, во Македонија ќе ти го пикнат низ газ. Ми бучат длабоко, тракторски ми брчат. Сум претерал во дневната доза. Кога ми пискаат натенко, дозата е во дозволени количества.

За полесно да заспијам, земам книги на јазици кои ниту сум ги чул, ниту нешто ги разбирам. Само јазик неупотребен не се начнува: литвански, ненејски, удегејски, јукагирски... Читам една до две страници и убаво ми е: читање, заради читање, опушта пред спиење. И хартијата и лепилото и јазикот во тие книги мирисаат на бескрај, на зимски тундри каде што тишината се уште задавува секаков звук. Од некоја таква прасостојба на Настанокот се раѓа и се пресоздава јазикот. Потреба да се проговори, да се земе девственоста на тишината. Што ќе ни е јазик кога се што мрда зинало преку засилувачи! Каков јазичен спор, ние немаме јазик, имаме децибелско кркорење и завивање. Со нашиов јазик одамна не се летнува:

отсекогаш го знам инфлаторен и изабен, во кротка покорност пред Силите на денот. Служењето со него е курс по пелтечење Да имам едни железни опинци и да одам, да одам усвет и никогаш да не се вратам е лајтмотив на нашите приказни. Се ми се чини, нашиот јазик навре железни опинци и ни побегна засекогаш. Јазиците во слепите европски ќошови се обеди радиоактивна ништожност складирани во човечки ампули. Главното ѓубриште од кое се гнои нашиот јазик се блуткави самоуправни флоскули, српски кафеански дерт и скопскиот уличен сленг. Турбо јазик за турбо народ. Турбојазик за турбонарод, "нешто меѓу бугарски и кинески".

Секој ден во пет наутро ме буди од полусон високооктанско турбо. Народни рефрени свирени на електрични инструменти во ритамот на рокенрол, на засилувачи од неколку илјади вати. Биди јунак и издржи, имај ум и зачувај го. Моите комшии работат на турбо звук, особено оној над мене. Првата доза им е со будењето. Прво пуштаат музика, па одат во тоалет, им помага при мочањето. И изолациониот материјал попушти. Кога чрчорат над мене, како да ми се мочаат на чело: нема изолација за овој титовојугословенски патент. Го немам талентот на Јасперс за обмислување на оваа напаст: како за музиката, така за духот без чувство за мера и каење што ја создава.

Се вртам божем ќе заспијам. Одеднаш комшијата одлево ме разнесува со неговиот турбо тајфун. Што си губам време в кревет, што не станам како работниот развеселен народ. Силно светнал ден! Ерихонските ѕидишта навистина паднале од звуци на трубите! Зградата само што не се разнесла. Од пет наутро до дванаесет на полноќ цела Македонија се тресе и потскокнува во ритамот на турбо фолкот. Мали сме ама консуматорските апетити кон турбо кичот ни се неограничени. На Македонија не и треба метафора за овие педесет години: за половина век се престори во турбо област. Неподносливиот огромен обед на саркастично балканско дивјаштво ни се кикоти на сите бранови должини. Или слушај музика, или ќе ти ја скршат музиката.

Нема наш град без турбофолк фестивал. Во Тетово се искарале локалните политички абдали и нормално, наместо еден, сега таму се одржуваат два турбо феста. Прашање на честа е кому ќе му припадне раководењето на фестивалот, на позицијата или опозицијата. Турбовласт без турбофестивали може да има длабоки последици за својот углед... Никој не е вечен, има избори и турбонародот ќе помисли за кого ќе гласа. На едниот Турботетовофест во првите редови се првите луѓе на македонската турбопозиција а на другиот - турбоопозиција. Нема новобогаташ да не е спонзор на фестивал, нема турбо пејачка да нема добротвори меѓу политичари и директори. Во спорот со Грција при преговорите за името на нашата новонастаната држава треба да се предложи и варијанта Турбомакедонија. Тоа ни е најточната легитимација.

В постела почнувам со автоген тренинг на опуштање. Лошо е од сабајле со нервоза. Во Македонија не е сe' толку црно, овде е се' турбо. Правете дистинкција. Имам преразвиен зоон политикон, ми велат. Веројатно социјализмот му овозможуваше непречено развивање на моето "општествено животно". За сметка на него, се друго ми заглупави. Најголемиот успех на запад не е што ги нахрани луѓето, туку што успеа политички да ги закржлави.

Чекаме автобус. Бранејќи се од утринскиот студ, ги собираме вратовите меѓу подигнатите јаки. Молчаливи и скиснати, со замастени коси залижани настрана небаре сме измиени со расолница, ги чешаме брадите три дена потерани. Од кривина се појавува "приватниот" и никако да дојде до нас. Лази. Расчаден дрнка и самиот се задушува од чадот. Сигурно на радио има бавна песна, па шоферот со неа завива. Приватните автобуси имаат добри звучници и приправено седиште до шоферот планирано за улични женски со кои пеат во дует. Со конкуренција и култура приватната иницијатива му зададе удар на Градски сообраќај.

Едното крило од вратата на автобусот се отвора, ама другото не сака. И уште некачени, звучни шлаканици од радиоогласи и турбо музика.

- Што ти е, мамичето, што нејќеш да се отвориш, - станува шоферот и й удира две-три клоци на вратата за да сака. По некој потпевнува и тупка со нозете. Рассонет е, се измочал и подготвен е да консумира култура. Среќата ќе дојде во Македонија кога наместо да зборуваме, меѓу себе ќе почнеме да се обраќаме со пеење. Да го напишев ова пред дваесет години, не ќе останев без награда од писателите: ќе го разбереа како восклик кон светлата иднина. Сега истите метафори не удираат како камшик, а не знам зошто...

Надвор пиштат гуми, внатре кулминира веселбата: се туркаме во препотени и непресоблечени алишта од пред неколку дена и чекам секој момент да експлодира, да се распадне сам од себе расчадениов автобус што се тресе на два ритма и да летнеме како од нагазна мина. Опасни се големи концентрации на недефинирана недокваканост на едно место. Ој, шоферу, додај гас, музиката грми за сите нас...

Пред петнаесетина години, кога се уште не бев народен непријател, ме испратија на снимање настан пред полициската станица на Бит-пазар. Фатениот џепчија им се искубал некако од раце на полицајците и, подаден од прозорец, им се заканува ако не го ослободат, дека ќе скокне од трети кат од полициската станица. Народот гледа сеир, полицајците шират под него заштитно платно ако се обиде да скокне, а ние снимаме. За договор што да се емитува од материјалот, не одведоа кај командирот. Тој, испотен без потреба, го нагрмел касетофонот со турбо песни, се фаќа за бурмата што му заглавила во сланината од прстот и нешто советува. По витрините наоколу, топови книги од конгреси на Партијата и луксузни изданија од приватниот живот на Тито и Јованка и стотици касети од турбо песни, дрпнати или подарени од препродавачи на Бит пазар. Над командирот, обесена безизразна фотографија на народниот Водач. Тито ни беше докажан љубител на музичката уметност. Знаеше да свири на дудуче и клавир! Киро Глигоров не знам дали свири на клавир, ама дека сака музика, ме убедил. Секојпат на турбо Шутка во Универзална сала е седнат во првиот ред меѓу мургавата публика.

Понекогаш на шоферите по автобуси им велам да ја свртат станицата од таа музика и, досега, не сум направил скандал. Им изгледам смешен и будалест, па ми простуваат. Кој ми е виновен што не знам да се веселам. Има и покултурни патници и шофери, па влегуваат во полемика. Се чудат, сум бил закоравен, националист, музиката била интернационална. "Така е, им велам, ама освен турбо, ништо друго не пуштате. Ако сте толку широки, ај пуштете некоја друга песна, има толку народи на светов, ај пуштете некоја бугарска"... На суратите нешто молневито им се појавува, нешто меѓу затеченост и чудење. Не им се верува на ушите. Добро ли слушнале.... Сред турбо царство, некој им бара рачки. Кој Ѓавол ги тераше да разговараат. Од прва требаше да ме испцујат. Им станува непријатно, а мене жално. Се соземаат. Имаат краен аргумент, јас сум провокатор. Веќе не ми зборуваат, се дистанцираат од мене. Запаметена лекција од основното училиште. Комунистите во фракциски кавги од казнетиот се дистанцираат со избегнување и молчење. Кога опијанет водиш за дома, се притргуваш во држењето повеќе од што треба, демек не си како него. Гледаат низ мене со умерен презир и го пуштаат радиото уште посилно. Најдобар знак дека и натаму се на вистинската турбо линија.

Стигам некако. Автобуската станица на која слегувам за на работа е во институционалниот папок на македонизмот. На триста чекори едно до друго се институциите и рожбите на левата инквизиција:

Македонската академија на науките и уметностите, Институтот за национална историја, Институтот за македонски јазик и Македонската радиотелевизија. Ако се додаде дека отаде улица е и Филолошкиот факултет, недостига уште новинската куќа "Нова Македонија" за топтан турбо бастион.

Овде работилниците на Вистината примаат нарачки за ткаење негативни национални митови. Глуви и слепи за се околу нив, во секој момент се подготвени "научно" да поддржат мит за "нашиот синдром на самоуништување". И тие од сабајле се разбудени на турбо музика, и тие купуваат сал турбо книги и весници, и тие слушаат околу себе во што се претвора јазикот, но правоверството им е за пример. Можна ли е Русија без гулази, а Македонија без леви инквизитори.

Итаат полни со енергија кон работилниците, докажувајќи ја на дело вообразбата на полубогови:

секој ден, ако треба, ќе измислат по еден народ. Платеното време на едносменските македонисти е од осум до три, игрането мижитатара со Вистината тогаш завршува, за попладне немаат наредба да македонствуваат, тогаш сеништата на мисирковштината дисциплинирано слушаат турбо песни. Немаат минато, но иднината е нивна, значи и вечноста. Лагата не им е само цел: одамнаја чувствуваат како инспирација и творечка возбуда. Им се чита кога излегуваат во два и пол за дома. Не се влечат килаво од издржаната здодевност, туку вцрвенети, со чантичките под мишка и забрзан бурлескен од, само што не крикнала нивната хевристичка возбуда од дента стореното. Да се гледаат и да се игнорираат во работниот век милиони документи што нешто сосем друго кажуваат од примената нарачка: на тоа може да прави кариера само тапа и бескрупулозна природа која извртувајќи го документот има дрскост да поверува дека создала нов настан. Тоа можеби е познато и препорачливо во белетристиката, но во науката...

Задолжението е да им биде чисто во Царството од триста чекори, во Царството на фалсификатите, за она што се случува со Македонија, не се платени. Фелини кога би ги студирал по надворешноста, би нашол многу ликови за неговите ониристички филмови. Важноста, видлива врз лицата дека им е доверен ресорот за националните проблеми на селски учители, бивши полицајци, младински доушници, партиски кадри, се чита од авион. Свесни дека кефалото многу не им фаќа: социјализмот поумните ги уфрлаше во политиката, како шкарт од општествените науки се трудат да го прескокнат со послушност. Од нив власта зборува. Државата е зад нив и не смеат да бидат напаѓани. Во однесувањето и во говорот колку што е можно повеќе ги подражаваат водачите. Во демоде костумчињата како на матичари, да имаше разбирање оваа заедница за нивната благородна мисија и годишно да им одвојуваше по два костума, три кошули, три кравати, по рало летни и зимски чевли, да користат рекреативен и бањски одмор и уредски да им ги прават вилиците, македонизмот денес ќе беше далеку поприсутен во светската култура. Но, покрај сe', и досега стореното не е за потценување.

Контактирав со нив како новинар. Целите кабинети и домашните библиотеки им се преполни со бугарски книги и лексикони. Нив смеат да ги читаат само тие, обичниот народ ќе се задоволи со нивните фалсификати. Препиши, длаби на регионални разлики, барај недоследности во бугарската наука-докторирај! Отпрвин, ми даваа книги на услуга, но кога сетија дека им се потсмевам, не им текна веќе да ме услужат. Сега полиција им ги варди оригиналите. Ги читам нивните турбо трудови пишувани од конјунктура, како што самостојна Македонија ја прифатија од немајкаде и без љубов. Секогаш по читање четива за национални проблеми од фанатиците на сопствениот идиотизам ми требаат неколку дена да се деконтаминирам. Од митинзите на незадоволство што се одржуваат пред Парламентот и Владата, еднаш незадоволниците ако дојдат пред овие македонистички работилници на Вистината и ако побараат да ги видат оргиналните документи за нивните предци, ќе поверувам дека нешто големо се случува: незадоволство што проработило од умот. Револт предизвикан и раководен само од стомак, секогаш се завршува со најголема меѓуножна понуда од власта.

Државната идеологија на македонизмот повеќе од половина век е антибугарството, знак на препознавање за "Македонија без метафори". Идеолошката правоверност е избегнување на секој начин контакт со Бугарија дури и во мислите, пуританизам всаден во нас како условен рефлекс. Македонизмот и христијанството работат на ист принцип, на самообвинување поради првиот грев, изобилно ползуван при сите присили за насилно всадување на новата свест врз егзархиското население во Македонија. На постојната религиозна матрица само и се даде нова знаковност. Македонизмот, како секој фундаментализам, исклучиво бара беспоговорни верници и за него сме грешни од раѓањето и само со молитва ќе си ги откупиме гревовите: грешни сме што уште со вцицување на мајчиното млеко го примаме во нас предавството. На Македонец (со големо "М") во природата му е да биде предавник, проколнат е да биде "се друго" само не тоа што е, се друго може да сака, само не и Македонија, за се може да се бори и да присвојува, но го мрази своето и затоа како на никој друг, нам ни треба каење. Секој што ќе седне до нас е предавник, секоја маса е со вграден микрофон за прислушкување, секој од нас е шпион на барем три служби...

Над овој жив песок на македонизмот македонистичката интелигенцијаја гради негативната митологија од предавства, неслоги и расколи: урдата на македонистичката литература и историја што секој петок нија сервираат сложните калуѓери. За чиновниците на болшевичкиот македонизам по должината на овие триста чекори не суштествува зборот пораз и сомнеж. За нив е помила терминологијата на внатрешен и надворешен непријател. Ако дваесеттиот век направи од толку дејствија за успех и напредок како во ниедна претходна епоха самото спомнување на тој збор да буди сомнеж, македонистите продолжуваат да се чешлаат и да слават во парцелата од триста чекори успеси и епохални откритија. Македонистичкиот расадник од триста чекори за турбо свест е оаза на современите Волтерови Кандидовци. Овде нема текст што е напишан без да е од епохално и "пирамидално" значење, овде нема светска вистина што не ќе потклекне пред македонистичката абракадабристичка логика.

Каење, каење и само каење е единствен спас за сторено или несторено, помислено или непомислено, намерно или ненамерно, е нивната порака до нас. Добриот Македонец е само покаениот Македонец, верниот Македонец е само исповеданиот Македонец, перспективниот Македонец е бугаромразечкиот Македонец. Од покајаните грешници се регрутираат кадри за македонизмот, јали политичари, писатели или полицајци, јали се заедново едно. Јавната исповед, оградување и избегнување секаков контакт со бугарски сомнителни елементи и Бугарија е исплатлива конјунктура. Почна ли некој без потреба против Бугарија, јасен е: или ништо не знае или е платен за тоа. Случаjниот контакт со што и да е бугарско, да се сведе само на механичко. Еден познат македонски поет во еден стих иронично вели, првпат сретнал Бугарин дури во Монголија на поетски фестивал, на три илјади километри оттука. Нам ни беше всушност забрането да контактираме сами со себе, со сопствената духовност и помнење, од нас насила беше создаван кетман, вградувајќи ни ја турбо свеста. Македонецот не треба ништо подалеку од носот да гледа, но треба како мачка да реагира на бугарството. Ако се искапе Македонец во Црно Море, ќе излезе ли чист Бугарин"?

Мојата прва средба со Бугари пред дваесетина години не беше толку иронична, но беше драматична. Бев гимназијалец, веќе почнаа да ме привлекуваат девојчиња и најлесно е во селски услови, покрај нив да се врткаш кога има свадба. А на свадба, саботата, покрај другите гости, на домаќините им дојдоа и братучеди од Бугарија. Во тие времиња на Живков, сигурно се изнатрчале дури добиле излезна виза. Крвта вода не бива, кој нема од нас роднини во Бугарија. Ама, не испадна на арно.

Како што може само селски простотилак нешто да направи, на вечерата, нашите турбо патриоти најгрубо ги нападнаа гостите. Редоследот се знае:

сe' почнува со политиката на Бугарија кон нас, за да се сврти на лични навреди. Тукашните роднини на нашиот соплеменик, доктор по сообраќајни врски, вработен како стручен советник во некое бугарско министерство, се сеќаваат само некој кога ќе падне болен, да им фаќа врски по лекари низ Софија. Седумдесеттите години имавме повисок животен стандард од Бугарија, повеќе пиевме пиво во селската продавница, повеќе го празневме зад задружниот дом од нив и ги имавме загарантирано за државен непријател кого можевме да го пцуеме колку ни душа сака, а од тоа да се има и за децата некое фајде. Не помагаа зборовите на гостинот дека се дојдени да се провеселат, да ја остават политиката настрана, дека од татка му секој ден слушал спомени за родниот крај... Најстрашното беше што никој не се најде да ја прекине кавгата, дури ни домаќините.

Јас молчев, но во себе бев на страната на турбашите. Пред мене, најпосле, на живо гледав примероци од нашите најголеми непријатели. Македонизмот единствено има сила да сплотува само кога се насочува против бугарството, инаку е бездејствен. Сведок бев на нашите сплотени сили, на нашата компактност како никогаш пред и подоцна. Да бев поголем, ијас ќе припомогнев. Немав кусок на омраза кон "одродените". Немав аргументи, но имав дразба. Мразам, значи суштествувам. Ја ползував нивната добрина и во себе ја претворав во лошотија. На имелата кога се лепи на огромни столетни дрвја, сопствените зелени листови хлорофил што ги преработуваат исцицаните сокови за храна, и овозможуваат да се чувствува високо, гордо и полупаразитски свежо, повитална од јавнатото дрво што се суши.

Албанскиот народен закон го задолжува домаќинот кај што дошол гостин, да одговара за гостинот со глава додека е во негова куќа, дојденецот дури и да е убиец на нивен семеен член. Нашата турбо држава направи од нас и на свадба да се караме. Тогаш ако знаев дека македонизмот е полупаразит што може единствено да вегетира залепен на древното дрво на бугарската култура, немаше да дозволам турбуствујушти изливи врз гостите што дошле некому да му ја зголемат веселбата. Но, времето не се враќа... Некаде по полноќ, без поздрав, гостите од Бугарија си заминаа и не знам дека уште еднаш се дојдени во крајот на татка им. Утредента, одејќи по невеста, сватовите се кинеа од смеа за изминатиот ден.

По дваесетина години, веќе вработен како новинар на парцелата од триста чекори, пред вратата на Телевизијата гледам еден човек со картон околу гуша на кој пишува дека се вика Славе Македонски, писател е од Бугарија, но е малтретиран од тамошните власти дека се чувствувал Македонец. Сакав да поразговарам со него, ама пред мене писателот Бошко Смаќоски го зеде за да го шета по директори. Овде вакви жртви чекаат. Без оглед кој од која божја страна потекнува: се што е некадарно, морално нагризано и тамошна третокласна категорија, ќе иде во Македонија. Бугарија треба сама да им посочи на неолјачите каде најубаво ќе се снајдат и ќе се самопотврдат. Овде е земното царство на мутантите, овде е збирштината, истресокот од сите балкански племиња. Саглам човек кој и да е, одамна овде не иде: доброто си бега, одлетува. Балканските држави немаат договор, но функционира консензус за складирање во Македонија човечки отпад. Последниве години оние што идат ваму се воени престапници од Босна, лумпенпролетери од Албанија и Косово, Цигани вратени од Германија и Славе Македонски.

Ви рече ли некој во Македонија му е добро и прави успешна кариера, почешајте се под капа. Сон на секој чесен граѓанин е како да побегне оттука. Тоа е главна патриотска должност што со значителен успехја извршуваме. Секоја седмица по две славјански семејства од Македонија се иселуваат за секогаш.

Денес јас одам до Бугарија